کتاب آوای دف نگاهی دیگر به آموزش دف نوازی مهدی غلامی

فهرست مطالب کتاب آوای دف نگاهی دیگر به آموزش دف نوازی

 مکتب آوای دف

پیشگفتار نویسنده

گفتار یکم:

• تاریخچه مختصری از ساز دف
• نشانه های اولیه موسیقی
• وزن در موسیقی قدیم ایران
• ساختمان و نت نویسی ساز دف و نشانه های آن
• نکات مهم درباره چگونگی تقویت عضلات و جلوگیری از آسیب رساندن به آنها هنگام نوازندگی

گفتار دوم:

• نواختن (تُم، بَک، چپ) در میزان های ساده و آَشنایی یا سکوت
• درس هایی برای خلاقیت نوازندگی و نت نگاری (1)
• یادگیری نت چنگ با استفاده از ترکیبات متنوع و آشنایی با سکوت این نت
• یادگیری نت، سکوت و ترمولوی دولاچنگ
• نواختن برخی ریتم های خانقاهی (1)

گفتار سوم:

• آَشنایی با میزان های ترکیبی و نواختن آنها
• درس هایی برای خلاقیت نوازندگی و نواختن آنها
• درس هایی برای خلاقیت نوازندگی و نت نگاری (2)
• یادگیری و اجرای سه لاچنگ
• نواختن قطعاتی برای میزان های ساده و ترکیبی با تقسیمات جدید و اجرای تریوله، کوئینتوله، سکستوله، دوئوله و کوادرویله

گفتار چهارم

• یادگیری میزان های مختلف یا لنگ
• نواختن میزان های ساده، ترکیبی و لنگ و اجرای سپتوله
• نواختن برخی ریتم های خانقاهی (2)
• درس هایی برای خلاقیت و نت نگاری (3)
• دوره برخی از میزان ها
• هنوازی با ساز تار استاد کیوان ساکت و کمانچه اشکان مرادی

مکتب آوای دف

هنر دف نوازی از دیر باز تا کنون در بین اقوام مختلف ،ایرانی به رنگ و بوی خاص آن منطقه یا اقلیم در قالب موسیقی محلی مقامی و آئینی اجرا میشود و مورد توجه علاقه مندان هنر والای ایرانی قرار گرفته است.

تنوع در نوازندگی همیشه سبب ارتقای کیفی این ساز بوده و به رشد و تعالی آن کمک شایانی نموده است. از این رو، وجود تفکر و مکتبهای مختلف در زمینه ی نگارش و نوازندگی این ساز به جذابیت در اجرا و تنوع در تدریس این ساز کمک می کند.

لازم به ذکر است نباید از این موضوع مهم در زمینه تالیف و نگارش ساز دف گذشت. بدین صورت که نوشتن متد آموزشی برای هر ساز نیاز به دانش موسیقی و تجربه ی سالها نوازندگی و اجرای صحنه ای دارد.

لذا از نظر اینجانب در نگارش کتابهای دف هر چند تنوع کیفیت و کمیت میتواند به جذابیت و فراگیر شدن این ساز بیافزاید اما باید در نظر داشت که برخی از کتابهای آموزش موسیقی در ایران به خصوص در سازهای کوبه ای بسیار سلیقه ای بوده و با اندک دانش موسیقایی مؤلف چاپ و عرضه میگردد.

و متاسفانه هیچ نظارتی بر محتوای کیفی و اتودهای آموزشی و تکنیکی این کتابها نیست بلکه این کتابها در تیراژ محدود چاپ و صرفا توسط خود مولف تدریس و ارائه میگردد.

 تعداد این کتابها در جامعه دف نوازی کم نیست در ذیل هدف از نوشتن متد آموزشی مکتب آوای دف به صورت مختصر برای شما اساتید و هنرجویان ساز دف بیان میگردد:

– در خصوص آموزش دف یکی از دل مشغولیهای همیشگی من به عنوان شخصی که تحصیلات آکادمیک موسیقی دارد دانش تئوریک نوازندگان دف بوده که در بسیاری از نقاط سرزمینم در حد بسیار اندک و یا قابل قبولی نمی باشد.

 از این رو در این کتاب تلاش کردم تا حد امکان هر آنچه که مربوط به تئوری سازهای کوبه ای به خصوص ساز دف موجود است به صورت جامع و بین المللی ارائه و به ساده ترین شکل ممکن تقدیم هنرجویان ارجمندنمایم.

پرهیز از به کار بردن واژگان سلیقه ای مانند استفاده از اصطلاح آچیاکاتورا به جای نت زینت، تعریف درست متر و ریتم استفاده از نشان ،ترمولو توضیح چگونگی ساخت فیگورهای فرعی از فیگورهای اصلی ایقاعات و استفاده از اتانین به ساده ترین شکل ممکن برای تشخیص مترهای مختلف از مشخصات بارز در بخش تئوری موسیقی می باشد.

– بهداشت نوازندگی و اهمیت دادن به این امر مهم از دیگر ویژگیهای بارز کتاب آوای دف است. نوازنده در هنگام نوازندگی و قبل از نواختن ساز میتواند با نشستن صحیح استایل درست و حرکات کششی از اسپاسم عضلانی و دردهای ستون فقرات و گردن جلوگیری نماید کتاب آوای دف با ارائه ی تصاویر حرکات ورزشی و ،پزشکی کمک شایانی به بهداشت نوازندگی نموده است.

– دوئت نوازی یکی دیگر از شاخصه های مهم کتاب آوای دف دو نوازی هنرجو و استاد در درسهای آموزشی کتاب است که هنرجو می آموزد چگونه با صدای ساز استاد که جمله بندی متفاوتی دارد، بنوازد و در عین حال تمپو و متر را رعایت کند که این امر برای یک نوازنده بسیار مهم و اساسی است.

– در پایان هر فصل هنرجو باید از مترها فیگورها و نشانهایی که آموخته تمریناتی را نوشته و اجرا نماید. این امر به درک ،خلاقیت اعتماد به نفس و نگارش هنرجو بسیار کمک میکند.

– نت نویسی مقامهای خانقاهی در دو بخش برای هنرجویان ساز دف از دیگر خصوصیات کتاب آوای دف میباشد. هرچند اختلاف نظر میان هنرمندان استان کردستان به ویژه در تکایا و خانقاهها در خصوص مقامات دف وجود دارد در این کتاب تلاش شده تا مقامهای مرسوم نت نگاری و به شکل ساده ارائه گردد.

– استفاده از مترهایی که برای هنرجویان ساز دف بسیار تازگی دارد مانند مترهای شانزده تایی چهارده تایی، ده تایی و…. که به هنرجو کمک می کند تا هنگام حضور در ارکسترها و گروههای مختلف دچار چالش متریک نشود.

– آنسامبل؛ از دیدگاه هنرجویان و هنرمندانی که تا کنون کتاب آوای دف را تدریس کرده و یا آموخته اند مهم ترین بخش این کتاب آنسامبل یا همنوازی میباشد که به هنرجو کمک میکند همنوازی با ساز ملودیک را تجربه کند که بسیار حائز اهمیت است.

– مکتب آوای دف میکوشد تا از طریق ارتباط با هنرمندان و اساتید ساز دف تحولی را در تدریس و تربیت هنرجویان بوجود آورد خوشبختانه تا حد زیادی در این امر موفق بوده تا جایی که کتاب آوای دف در جای جای سرزمین شریفمان تدریس میشود و هنرجویان مدرسین و نوازندگان قابلی را تربیت کرده و با افتخار به جامعه دف نوازی کشور تقدیم نموده است.

– تفکر آوای دف به خصوص بعد از چاپ نخست ،کتاب هماره در پی رشد تئوریک و تکنیک در نوازندگی ساز دف بوده از این رو تلاش داشته است که با تفکری درست در زمینه نوازندگی این ساز بتواند یکپارچگی نسبی را میان نوازندگان ساز دف فراهم آورد حاصل تلاش چند ساله و ترویج این تفکر، منجر به برگزاری یکی از بزرگترین کارگاههای موسیقی در ایران شد این کارگاه آموزشی تحت عنوان «نخستین کارگاه آموزشی آوای دف».

در اسفند ماه ۱۳۹۶ در فرهنگسرای ارسباران برگزار شد و سالن مملو از علاقه مندان به هنر دف نوازی و مکتب آوای دف .بود هم اکنون این کارگاهها به صورت ادواری در تمامی استانهای کشور در حال پیگیری و اجراست و لازم به ذکر است در هر شهر یک یا چند هنرمند به عنوان نماینده مکتب بزرگ آوای دف در حال آموزش و ارائه خدمات هنری می باشند.

در پایان امید دارم با توجه به فراگیر شدن ساز دف میان هنر دوستان ایران زمین و استقبال قشر جوان و نوجوان از این ساز ،سحرانگیز این ساز مانند سازهای دیگر در دانشگاه تدریس گردد و به عنوان یک ساز مستقل در بین اساتید و هنرمندان موسیقی شناخته و نام ساز همراهی از آن برداشته شود.

 

پیشگفتار نویسنده کتاب آوای دف نگاهی دیگر به آموزش دف نوازی

ساز دف از دیرباز مورد توجه و علاقه عارفان و همۀ فرقههای صوفیه بوده است شور و هیجانی که صدای دف در جان عارفان میاندازد آنان را به جایی میبرد که از خود بیخود شده ذکر میگویند؛ سماع میک کنند؛ شعر میخوانند و برخی از فرق صوفیه کارهای محیر العقول انجام میدهند.

از این رو این ساز بین اهل خانقاه عارفان سازی مقدس تلقی شده اغلب نوازندگان پس از اتمام کار، نوازندگی به نشانه احترام بر آن بوسه می زنند. شاید برای اولین بار بود که دف پس از انقلاب از گنج خانقاه به میان مردم آمد و طرفداران بیشمار یافت.

از این میان عده ای از نوازندگان این ساز متد (دستور) آموزشی برای آن نوشتند که همه را ارج می نهیم تجربه این سالهای اخیر و درک محضر استادان موسیقی ایران زمین مرا بر آن داشت تا این مجموعه را گردآوری و تألیف کنم در اینجا مؤلف کوشیده است تا از منظر دیگر بر امر آموزش بنگرد که تازگی دارد.

نوشتن دوئت دونوازی برای استاد و هنرجو نمونه های صوتی برای همنوازی با سازهای ملودیک (تار (کمانچه) و پیشنهاد الگوی ریتمیک برای آهنگهای خاص نوشتن ریتمهای مختلط و نیز آوردن ریتم های خانقاهی از ویژگیهای بارز این مجموعه است.

بر خود لازم میدانم مراتب امتنان و سپاس خود را از همه عزیزانی که مرا در نگارش این مجموعه یاری نموده اند به ویژه استاد کیوان ساکت و هنرمند اشکان، مرادی اظهار کنم همچنین از هنرمندان ارجمند منصور حقی و فربد یداللهی نادر گوهر سودی و شاگرد عزیزم رضا ،کاویانی برای محبتها و همراهی شان کمال تشکر و قدردانی را دارم نیز از همسر ،عزیزم ،افسانه که بدون وجود او این مجموعه گردآوری نمی شد بسیار ممنونم.

در پایان این حقیر خاضعانه از تمامی هنرمندان و استادان تقاضا دارد نظرات سازنده خود را از نویسنده دریغ نکنند؛ باشد که گامی هرچند کوچک در راه ترویج هر چه بیشتر این ساز برداریم

مهدی غلامی

 

تاریخچه مختصری از ساز دف

درباره خاستگاه و پیدایش سازها نظریات و اندیشه های متفاوتی وجود دارد طبق نظر برخی صاحبنظران، سازهای کوبه ای نخستین سازهایی بوده اند که بشر به کار گرفته است.

انسان نخستین به منظور تأمین غذا و دوام حیاتش به شکار حیوانات روی آورد و به زودی آموخت که علاوه بر گوشت حیوانات از پوست آنان برای تأمین پوشاک و سرپناه استفاده کند در مراحل بعد و با افزایش مهارت انسان در به کارگیری ابزارها، بشر از پوست حیوانات برای ایجاد علائم خاص برقراری ارتباط با همنوعان و برگزاری آیینهای مختلف بهره گرفت.

به عقیده صاحبنظران تاریخچه پیدایش سازهای کوبهای ریشه در همین دوران دارد. تقریباً در تمام فرهنگها و تمدنها سازهای کوبه ای وجود داشته است و دارد شکل ظاهری و ساختاری این سازها بسته به نوع سازبندی و هدف استفاده از آنها ،مذهبی ،رزمی آیینی … متفاوت است از جمله سازهایی که در میان تعدادی از فرهنگهای منطقه بین النهرین و تمدنهای خاورمیانه به طور مشترک استفاده میشده «دف» است. ریشه نام این ساز را در زبان سومری میدانند و «دوب» بوده است.

در برهان قاطع ذیل واژه دف می خوانیم دف به معنی چنبری باشد که پوست بر آن چسبانند و قوالان نوازند.» در حاشیه برهان به تصحیح دکتر معین آمده است به این معنی در عربی دف از (آلات طرب) از عبری تف، مشتق از تفف به معنی زدن و کوبیدن است.

– بر اساس اساطیر، نخستین بار در شب زفاف سلیمان و بلقیس دف نواخته شد و نیز بنی اسرائیل بر پوست گوساله سامری نواختند

– در زمان ورود پیامبر اسلام (ص) به مدینه مردم با دف زدن و خواندن اشعار به استقبال پیامبر رفتند.

– در ایران از دیر باز تاکنون دایره به همراهی با سایر سازها یا به تنهایی مورد استفاده قرار می گرفته است. در کاوشهای باستانی به دست آمده از تمدنهای شوش و عیلام شواهدی مبنی بر به کارگیری این ساز توسط خنیاگران ایران باستان در سده بیست و هفتم پیش از میلاد به دست آمده است پس از ورود اقوام آریایی به ایران و تشکیل دولت های هخامنشی و ساسانی ساز دف در بسیاری از آیینها و جشنها از جمله نوروز مورد استفاده قرار گرفت و بسیاری از سروده ها و تصنیف های خسروانی آن زمان به همراهی دف خوانده و اجرا می شد.

باید اذعان داشت تمدن وسیع ایران در بردارنده اقوام با فرهنگهای گوناگون است. هر یک از این اقوام به سبب شرایط اقلیمی منطقه محل سکونت و پیشینه زیستی ویژگی های فرهنگی خاص خود را دارند و همان گونه که میدانیم موسیقی به عنوان یکی از عالی ترین مظاهر فرهنگی اقوام شامل همین قاعده می شود و هر قوم ساز و آواز خاص خود را با رنگ صدایی و ساختارهای متناسب با فرهنگ خود به کار میبرد.

امروزه اهل هنر و اکثر مردم میدانند که ساز دوتار در کدام مناطق از کشور و در چه فرهنگی به کار میرود یا ساز قیوز نماد کدام یک از آیین ها و متعلق به کدام فرهنگ است. با وجود این تفاوتها، اقوام ایرانی در طول تاریخ از سازهای ماندگار پیشینیان خود برای هدفهای مشترکی مانند ذکر ،نام عظمت، جلال و جمال خداوند و اعجاز آفرینش او حماسه های مذهبی مدح پیامبر و ائمه اطهار (ع) جشن ها و سوگواری های مذهبی و… استفاده کرده اند.

ساز دف در میان اقوام ساکن غرب کشور از جایگاه ویژه و مقدسی برخوردار است و در تکایا و خانقاه ها این ساز را با ذکر نام خداوند و پیامبر اعظم (ص) مینوازند و به این علت برای آن احترام زیادی قائل اند.

نوازندگان و استادان، دف در طول تاریخ شکل گیری تا رواج آن نوازندگی این ساز را به قله کمال رسانده و در تکمیل تکنیکهای نوازندگی و ارتقای ساختاری ساز تلاش زیادی کرده اند.

هنرمندان استانهای کردستان کرمانشاه و ایلام با تکنوازی و گروه نوازی در جشنواره های محلی ملی و بین المللی اجراهای ماندگاری خلق کرده و با استقبال همراه شدهاند و نوای خوش این ساز را در نهایت زیبایی و آراستگی با تکنیکهای خاص خود به گوش مردمان ایران و جهان رسانده اند.

اگرچه استفاده از ساز دف در نواحی غرب کشور بیش از سایر نواحی رواج دارد این ساز در موسیقی فولکلور بیشتر نواحی ایران جایگاه خاصی دارد و مورد استفاده قرار می گیرد و نباید آن را مختص به مناطق غربی دانست علاوه بر غرب کشور از مهمترین مناطقی که به صورت گسترده از ساز دف در موسیقی محلی خود استفاده می کنند می توان به خراسان مازندران و حتی میناب اشاره کرد.

از میان هنرمندان صاحب نام غرب کشور هنرمندی که توانست ساز دف را در قالب موسیقی ایرانی به عنوان یک ساز ارکستری معرفی کند و در ارتقا و ترویج آن گام های مهمی برداشته استاد بیژن کامکار است.

وی برای نخستین بار توانست آموزش نوازندگی ساز دف را به نت موسیقی درآورده شاگردان بسیاری را در هیئت استاد و هنرمند به جامعۀ موسیقی کشور معرفی کند که هر کدام از آنها مشغول خدمت به جامعه هنری کشور هستند استاد مسعود حبیبی نیز در گسترش فنون نوازندگی ساز دف نقش بسزایی داشته است.

 او برای نخستین بار دف طلقی یا پوست مصنوعی را ابداع و مشکلات اجرا و استفاده از آن را در مناطق مرطوب و سرما به حداقل رساند و همچنین تکنیکهای نوین نوازندگی این ساز را پایه گذاری کرد.

بر این استادان عزیز و تمامی استادان و هنرمندانی که در زمینه موسیقی ایرانی و فولکلور تلاش نموده عمر خویش را صرف آموزش و ارتقای فرهنگ غنی این مرز و بوم کرده اند درود میفرستم و این اثر را به آنان تقدیم میکنم باشد که تحفه درویش مقبول افتد.

معنی دف و جنگ را ساز ده

به یاران خوش نغمه آواز ده

(حافظ)

مهدی غلامی

 

سخن نویسنده کتاب آوای دف نگاهی دیگر به آموزش دف نوازی

ساز دف از دیرباز مورد توجه و علاقه‌ی عارفان و همه‌ی فرقه‌های صوفیه بوده است. شور و هیجانی که صدای دف در جان عارفان می‌اندازد آنان را به جایی می‌‌برد که از خود بیخود شده ذکر می‌گویند؛ سماع می‌کنند؛ شعر می‌خوانند و برخی از فرق صوفیه کارهای مُحَیَرالعُقول انجام می‌دهند.

از این رو، این ساز بین اهل خانقاه و عارفان سازی مقدس تلقی شده اغلب نوازندگان پس از اتمام کار نوازندگی، به نشانه‌ی احترام، بر آن بوسه می‌زنند. شاید برای اولین بار بود که دف پس از انقلاب از کُنج خانقاه به میان مردم آمد و طرفداران بی‌شمار یافت.

از این میان، عده‌ای از نوازندگان این ساز متُد (دستور آموزشی) برای آن نوشتند که همه را ارج می‌نهیم. تجربه‌ی این سال‌های اخیر و درک محضر استادان موسیقی ایران زمین مرا بر آن داشت تا این مجموعه را گردآوری و تألیف کنم.

در اینجا مولف کوشیده است تا از منظر دیگر بر امر آموزش بنگرد که تازگی دارد.

نوشتن دوئت (دو نوازی) برای استاد و هنرجو، نمونه‌های صوتی برای همنوازی با سازهای ملودیک (تار، کمانچه) و پیشنهاد الگوی ریتمیک برای آهنگ‌های خاص، نوشتن ریتم‌های مختلط و نیز آوردن ریتم‌های خانقاهی از ویژگی‌های بارز این مجموعه است.

کتاب آوای دف اثر مهدی غلامی در 129 صفحه توسط نشر عارف منتشر شده است.

خرید کتاب آوای دف نگاهی دیگر به آموزش دف نوازی

در همین سایت دلشاد موزیک شما می توانید کتاب آوای دف نگاهی دیگر به آموزش دف نوازی   را به صورت آنلاین خریداری کنید.

همچنین بهتره بگیم سایت دلشاد موزیک بزرگترین آرشیو و فروشگاه آنلاین کتاب‌های حوزه موسیقی هست و شما میتوانید تقریبا هر کتابی که دلتون میخواهد رو در این کتابخانه پیدا کنید و به صورت آنلاین خرید کنید.

برای دیدن همه کتاب‌ها روی عکس یا لینک زیر کلیک کنید:

دیدن همه کتاب های فروشگاه دلشاد موزیک