کتاب ردیف موسیقی سنتی ایران ویژه نی نوازان

فهرست ردیف دستگاهی موسیقی سنتی ایران

مقدمه

• توضیحات ردیف نوازی
• توضیحاتی در مورد انگشت گذاریها همراه با شکلهای مربوطه

ردیف چپ کوک

• دشتی
• شامل: در آمد – دشتستانی بیدگلی – حاجیانی – غم انگیز (کوچه باغی) اوج گیلکی

بیات کرد

• شامل: درآمد اول – درآمد دوم – حزين – اوج.

بیات ترک

• شامل: درآمد اول – درآمد دوم – جامه دران – دوگاه – شهابی (امیری) – روح الارواح – قطار – اوج – مثنوی

افشاری

• شامل: درآمد – جامه دران – عراق – قرایی – مثنوی – رهاب.

ابوعطا

• شامل: درآمد – رامکلی – حجاز – چهارپاره (چهارباغ) – خسرو شیرین (دستان (عرب) – گبری (گوری).
• شور
• شامل: درآمد اول (خارا) – درآمد دوم درآمد (شور) – کرشمه – درآمد رهاوی رهایی) – سلمک – قرچه –
• رضوی – غزال و حسینی – دوبیتی – زیرکش سلمک

بیات اصفهان

• شامل: درآمد – بیات راجه – سوز و گداز – اوج – مثنوی.

همایون

• شامل درآمد – چکاوک – شوشتری – لیلی و مجنون – نی داوود – بیداد – بختیاری – اوج.

ماهور

• از صفحه ی (۷۲ الی (۹۱
• شامل: درآمد اول – درآمد دوّم) گشایش پنجه شعری – داد – حصار ماهور پس (ماهور) – فیلی – ماهور صغير – نیشابورک – بوسلیک – نیریز – نصیرخانی – طوسی (نصیرخانی چهار پاره دلکش _عراق – حزين – راک هندی – راک کشمیر – راک عبدالله.

 سه گاه

• شامل: درآمد – زابل – مویه و شکسته مویه – مخالف – مغلوب – مثنوی.

 چهارگاه

• شامل: درآمد اول – درآمد دوم – زابل – حصار – مخالف – رجز – حدی – پهلوی – منصوری.

 

• نوا
• شامل: درآمد – درآمد نیشابورک گردانیه – نغمه – بیات راجه – عراق – نهفت عشاق – ني ريز – زهاب – ناقوس – تخت طاقدیس – شاه ختایی بیات راجه – عراق – نهفت – مجلی (خجسته) – بوسلیک – عشاق – نی ریز – رُهاب – ناقوس – تخت طاقدیس – شاه خنایی.

راست پنجگاه

• شامل در آمد اول – درآمد دوم – زنگوله – نغمه – پروانه – روح افزا – بیات عجم – بحرنور – فرچه – پنجگاه – عشاق – مبرقع – بوسلیک – نیریز – چکاوک – لیلی و مجنون – طرز – راک هندی – راک کشمیر – راک عبدالله – ماوراء النهر.

• ردیف راست کوک
• دشتی
• بیات کرد
• بیات ترک
• افشاری
• ابوعطا
• شور
• بیات اصفهان
• همایون
• ماهور سه گاه
• چهارگاه
• نوا
• راست پنجگاه
• اشعار اصلاح شده ردیف

 

مقدمه کتاب ردیف دستگاهی موسیقی سنتی ایران

به نام خداوند بخشنده مهربان

شکر و سپاس خداوند رحیم را که به این حقیر عمر دوباره ای عطا فرمود تا

زنده بمانم و کار ردیف برای نی را به پایان ببرم کتاب ردیفی که فرا روی شماست آوازهای اجرا شده توسط مرحوم شادروان استاد عبدالله خان دوامی است که با دقت زیاد و به بهترین نحو آوانویسی شده است.

و این کار توسط دوست باوفا و شاگرد عزیزم یاسین اژدری انجام شده است. کسانی که در اینکار دستی دارند، نیک میدانند این کار بسیار حساس و مشکل است.

باید تلاش زیادی انجام داد و دانش فرد آوانویس باید در حد بسیار مطلوبی باشد که در حفظ امانت دچار اشتباه و اشکال نشود و آقای یاسین اژدری از معدود جوانانی است که در این راه تلاش بسیاری کرده و با عشق و علاقه زیادی که دارد واقعاً به نحو مطلوبی از عهده اینکار برآمده و در این روزگار که موسیقی ملی ما جایگاه شایستهٔ خود را ندارد.

خوشحالم که جوانان ما این چنین عاشقانه برای اعتلای فرهنگ و هنر این مملکت زحمت طاقت فرسایی را متحمل میشوند که البته هیچگونه تشویقی هم نمی شوند.

از هنرجویان عزیز میخواهم که در آینده از کارهای این گرامی کمال استفاده را بنمایند و جوانان علاقمند دیگری هم که بخواهند در راه پیشرفت این ساز ملی بطور صحیح و اساسی و علمی حرکتی بکنند خدمتگزار آنها خواهیم بود.

تدوین و نگارش این، کتاب حدود دو سال و چند ماه به طول انجامید تا بطور کامل تر و دقیقتر در دسترس شما قرار گیرد این ردیف اولین بار است که برای نی تدوین شده است و از حیث شیوه و قاعدۀ اجرا مطابق با تکنیک ساز نی میباشد.

و صاحب نظران معتقدند که باید کاری انجام شود تا ساز نی هم دارای ردیفی مستقل باشد و عملکرد دیگران که برای دیگر سازها انجام شده است مورد تقلید نی نوازان قرار نگیرد حتی دو ساز از یک خانواده – مثل ویلن و آلتو – هم دارای دو متد مختلف هستند.

چه رسد به سازهای متفاوتی که از نظر صدادهی و تکنیک شباهتی به هم ندارند و از نظر علمی نیز متد سازهای تار و سه تار و ویلن و سنتور برای نی مناسب نیستند و یکی از علل مطول شدن زمان تدوین این کتاب هم توجه و دقت در همین مسأله بود.

چندین بار نتها اجرا شده اند تا بهترین و صحیح ترین شیوه و روش اجرا انتخاب ،گردد بطوریکه بتواند مورد استفاده صحیح نوازندگان نی قرار گیرد.

به هر حال این کتاب هم دارای معایب فراوانی است که از هنرمندان و ردیف دانان و استادان موسیقی استدعا داریم که از هنر والایشان ما را بی بهره نگذارند و معایب و کاستیها را یادآوری بفرمایند و ما را مرهون محبت های خویش نمایند.

 

بنام هنر آفرین

نی که هر دم نغمه آرایی کند در حقیقت از دم نایی کند؛ توضیحات ردیف نوازی

1- این کتاب مستقیماً از روی نوارهای موجود از اجرای استاد شادروان عبدالله خان دوامی آوانگاری شده است. بنابراین باید توجه داشته باشیم به علت کهولت سن استاد هنگام ضبط این نوارها، بعضی از اشعار و کلمات را نامفهوم ادا کرده اند ولی تمام ریزه کاریهای آواز مانند تلفیق شعر و ملودی استادانه اجرا شده است.

2- شعرهایی که در زیر نتها نوشته شده عین اجرای استاد میباشد و اشعاری که شماره گذاری شده اند اشعاری هستند که تصحیح شده آنها در انتهای کتاب با همان شماره مشخص میباشد.

3- بعضی از گوشه ها در اجرای استاد دوامی نامشان با نام گوشهٔ دیگری عوض شده، مثلاً در دستگاه ماهور به جای گوشۀ فیلی))، ((آذربایجانی)) نام برده اند که اینگونه موارد هم تصحیح شده است.

4- برای هنرجویان عزیز لازم است تمام ردیفها را از گامهای مختلف بنوازند تا از امکانات ساز خود آشنایی کامل داشته باشند در همین خصوص تمام ردیف ها از دو کوک برای نی نوشته شده است.

5- تمام صداهای نی شامل بم (1) اوج (2)، غیث (3) ذیل (4) و بـم نـرم(IP) در قسمت زیر نت ها آمده است و این در تمام نتهای مربوط به نی به صورت قرارداد خواهد بود.

٦- ترتیب قرار گرفتن ردیفها در کتاب مانند ترتیب تدریس آنها میباشد.

7- شاید بعضی از گوشه ها در اجرای استاد دوامی ناقص به نظر برسد، مانند گوشه ((چهارپاره) در ابوعطا، بنابراین مأخذ را ردیف استاد دوامی نوشته استاد پایور قرار داده ایم.

8- بعضی از تحریرها نامگذاری شدهاند که استاد از آنها نام نبرده اند و بعضی از گوشه ها نام های دیگری هم دارند که نوشته شده است.

9- نوارهای این ردیف برای هنر جوایان عزیز بزودی در دسترس قرار خواهد گرفت.

 

يا هو

عزیزان نی نواز

لازم دیدم چند نکته را برای ساده تر شدن ردیف ،نوازی در رابطه با انگشت گذاری ها به شما عرض کنم که در پیشرفت ساز نی مؤثر است و تا حدی از مشکلات نی نوازی میکاهد. امیدوارم حرکات جدیدی که بر اثر سالها تجربه و کنکاش بر روی این ساز پیدا کرده ام تا حدی برای دوستداران این ساز راهگشا باشد تا بعضی ها سعی نکنند با اضافه کردن سوراخ و تعبیه ،کلید ساختمان این ساز را تغییر دهند.

كلية حركات منطقی و اصولی در نوازندگی نی با شکل به شما نشان داده شده است، سعی کنید آنها را به کار ببرید و اگر هم در آنها اشکالی به نظر میرسد ابتدا آنها را تجربه کنید و بعد از تجربه، نظر خود را عنوان نمایید.

از سوراخ پایین نی حرکات و انگشت گذاری ها را آغاز میکنم

۱- برای گرفتن نت دو دیز و ربمل در صدای بم و اوج (12) مطابق شکل نصف سوراخ اول را از پایین به صورت عمودی گرفته و از حرکت افقی برای اینکار تا جایی که میشود استفاده نکنید؛ زیرا انگشت گذاری در این حالت راحت تر انجام میگیرد.

– برای گرفتن نت می بمل در صدای بم و اوج (12) کمتر از نصف سوراخ دوم را از پایین به صورت افقی به آرامی باز کنید و همین حرکت در صدای غیث (3) برای گرفتن نت سی بمل و یا دلا دیز» به کار می رود.

ضمناً برای سهولت در نوازندگی انگشتان دستها باید همیشه به صورت نیم دایره و کاملاً شل و آزاد باشد و سعی کنید با انگشتان صاف نوازندگی نکنید چون در این حالت انگشتها سفت می شود و نوازندگی مشکل برای گرفتن نت می بمل یا در دیز در صدای بم و اوج (12) و نت سی بمل، یا ولا دیز» در صدای غيث (3) انگشت گذاری را مطابق شکل انجام دهید.

۳- برای اجرای نت سل دیز» یا «لا» بمل» در صدای بم و اوج (12) مطابق شکل، با دست راست یا چپ در سوراخ های بالای نی اگر سه سوراخ بالای نی را بگیریم و انگشت پشت نی را رها کنیم، نت وسل دیز» و یا «لا بمل» را خواهیم داشت و اگر در همین صدا (12) انگشت وفا دیز» و «سل» را بگیریم، نت «لا کرن» را میتوانیم اخذ کنیم مطابق شکل.

اما در مورد نت لاکرن در صدای غیث (3)، نصف انگشت را بطور افقی از قسمت پایینی سوراخ بلند کنید و هنگام کار بردنت های «لا کرن» و «سی بمل» در صداى غيث (3)، اینطور فرض میکنیم که دو سوراخ اول و دوم از پایین اندکی بالاتر هستند.

یعنی نصف سوراخ اول از پایین را بطور افقی برداشته و نصف سوراخ دوم را نیز به همین ترتیب بر میداریم و زمانی که نغمه ای را با نتهای لاکرن و سی بمل در صدای غیث (3) مینوازید، مثلاً گوشه سلمک در شور (ر) سعی کنید نت لا کرن را همیشه بطور ثابت نگهداری و هیچگاه از آن استفاده نکنید.

انگشت مربوط به سوراخ اول از پایین چنانچه پیشتر گفته شد نصف سوراخ را بگیرد و همانطور ثابت باقی بماند و برای گرفتن نت «سل»، از صدای اوج (2) استفاده کنید که بسیار سهل تر از استفاده از نت «سل» صدای غیث (3) خواهد بود.

بطور کلی همیشه سعی کنید تا جایی که میشود از نت «سل» صدای غيث (3) و نت (دو) صدای پس غیث یا ذیل (4) استفاده نکنید و از نت «سل» اوج (2) به نت «لا» غيث (3) و از نت (دو) صدای غیث (3) به نت (ر) صدای ذیل یا پس غیث (4) بروید.

چون نتهای «سل» غيث (3) و (دو) پس غیث (4) همیشه مطمئن نیستند و در روش بالانتها بسیار شفاف تر و از نظر کوک بسیار دلنشین تر خواهند بود.

توصیه دیگر اینکه باز وقتی نت لا (کرن را نیاز ندارید انگشت اول از پایین را بردارید تا صدای سی بمل بهتر و زلال تر باشد.

در مورد نت می بمل در صدای غیث (3)، مطابق شکل از دست بالایی فقط انگشت اشاره را بگذارید و بقیه سوراخ ها باز باشند برای گرفتن نت می بکار صدای غیث (3) که مثلاً در ماهور «دو» یا شور «لا» و یا بیات ترک «دو» و برخی مواقع دیگر مورد استفاده است میتوانید از انگشتان دست بالا فقط سوراخ پشت نی را رها کنید و بقیۀ سوراخ ها را بگیرید تا نت می بکار اخذ شود (مطابق شکل).

در صدای پس غیث (4) برای گرفتن نت فا (دیز میتوانید مطابق شکل نت فا دیز» را همانطور که در صدای بم و اوج (1,2) عمل میکردید بگیرید و فقط از انگشتان دست پایین، انگشت اشاره را بگذارید تا صدای فا دیز بهتر و دقیق تر به گوش آید.

نی نوازان عزیز توجه داشته باشند که انگشت گذاری های جدیدی که ارائه شد، برای سهولت کار است و در عمل نیاز به تمرین زیادی دارد و ضمناً بدانید که نی سازی است.

طبیعی و باید نوازنده دارای گوشی بسیار قوی باشد تا نتها را سالم و تمیز اجرا کند و در مورد این ساز بطور کلی هیچگاه نمی توان ادعا کرد که همه سوراخ های نی کاملا کوک و به اصطلاح ژوست هستند.

همچنین تمامی این تجربیات صد در صد مورد ادعا نیستند و نوازنده متبحر باید خود با تمرینات زیاد و ریاضت کشیدن صدای­های دلنشین و زیبا را از نی اخذ کند وگرنه همانطور که گفته شد.

هیچ نیای وجود ندارد که بتوان به یقین گفت تمام صداها و نت کاملاً درست و دقیق است بنابراین سعی کنید عیب ساز خودتان را پس از مدتی که با آن نوازندگی کردید برطرف نمایید که کار سختی هم نیست.

در انتها توصیه ای هم در مورد زبان و لب میکنم؛ زبان باید روی نی باشد و قسمت داخلی زبان مانند نوار باریکی روی نی قرار میگیرد و در تمام مدت، نوازندگی زبان باید ثابت و بی حرکت باشد و اصلا نباید سفت شود.

در مورد لب هم نی را چه طرف چپ و چه طرف راست، بگذارید لب همان طرف روی نی را می پوشاند و لب ها هم نباید حرکت داشته باشد.

متأسفانه برخی از نوازندگان نی لب ها را خیلی زیاد حرکت داده و می لرزانند که این اشتباه است و مخصوصاً لب طرفی که نی قرار دارد نباید حرکت کند، مگر مواقعی که نتی را بخواهیم زیاد کنیم.

در مورد تنفس هم فقط از شش ها استفاده کنید و موقع نفسگیری سینه و شانه را نه سفت کنید و نه به

آنها حرکتی بدهید.

به امید توفیق بیشتر شما

محمد علی کیانی نژاد

 

خرید کتاب ردیف دستگاهی موسیقی سنتی ایران

در همین سایت دلشاد موزیک شما می توانید کتاب ردیف دستگاهی موسیقی سنتی ایران  را به صورت آنلاین خریداری کنید.

همچنین بهتره بگیم سایت دلشاد موزیک بزرگترین آرشیو و فروشگاه آنلاین کتاب‌های حوزه موسیقی هست و شما میتوانید تقریبا هر کتابی که دلتون میخواهد رو در این کتابخانه پیدا کنید و به صورت آنلاین خرید کنید.

برای دیدن همه کتاب‌ها روی عکس یا لینک زیر کلیک کنید:

دیدن همه کتاب های فروشگاه دلشاد موزیک