کتاب چهار مقام محسن کاظمیان – ردیف نوازی و چهارمضراب‌های استاد همایون خرم

در سیب هایش می مسیح ور جب موزایش خطایم

در سب سازیش سرگردان شدم

وز سیب موزیش هم حیرانی شدم

پیشگفتار کتاب چهار مقام محسن کاظمیان

به نام خدا

استاد همایون خرم آهنگساز و نوازنده پرتوان ویولن از چهره های ماندگار تاریخ هنری ایران هستند. علاوه بر قطعات و تصانیف ایشان که بیشتر به آنها توجه شده است ردیف ها و چهار مضراب های ایشان به عنوان دایرةالمعارف موسیقی ایرانی گنجینه ای غنی در نوازندگی آهنگسازی و بداهه نوازی برای هنرمندان موسیقی ایرانی معرفی می شوند.

کتاب حاضر که بخشی از آن در زمان حیات استاد و با نظارت ایشان و بخش دیگر پس از آن انجام گرفت، با هدف حفظ و نشر برخی از زیباترین و غنی ترین چهار مضرابها و ردیفهای نواخته شده توسط ایشان در سالهای ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۵ ه.ش صورت گرفته است.

پرواضح است که نوازندگی و تفکر در چنین قطعات موسیقی میتواند راه گشای هنرمندان در قدرت ،نوازندگی علم ،موسیقی بداهه نوازی و آهنگسازی باشد.

با توجه به کتابهای مرسوم آموزش ویولن در ایران نواختن این کتاب پس از جلد دوم از کتابهای هنرستان استاد روح الله خالقی و یا پس از جلد سوم از سری کتابهای ویولن توصیه میشود نواختن کتاب حاضر می تواند به عنوان مکمل در حین آموزش جلد اول کتاب ردیف استاد ابوالحسن صبا انجام گیرد.

توضیحات قبل از نواختن کتاب در ذیل آمده است.

1. ردیف نوازی از جمله ویژگیهای برجسته در موسیقی ایرانیاست. ردیف در موسیقی ایرانی ضرب ندارد، اما اندازه و مقدار کشش برای آن اهمیت دارد بنابراین در این کتاب برای ردیف ها نيز عدد سرعت نما تعریف شده است که نوازندگان به صورت تقریبی از آن سرعت پیروی کنند تا مضمون ردیف حفظ بماند.

دلیل این پیشنهاد برقراری امکان نوازندگی برای نوازندگانی که فایل صوتی قطعات را در اختیار ندارند و یا نوازندگان غیر ایرانی که با مفهوم ردیف آشنایی ندارند ارائه می شود.

چنان که به نوازندگان محترم توصیه میشود در صورتی که در تحلیل هر کدام از الگوهای ضربی و یا در بیان کلیتر در هر کدام از قطعات ضربی و یا ردیفها با تردید روبرو شدند، آن قطعه را در یکی از نرم افزارهای مخصوص نت نویسی نوشته و با توجه به عدد سرعت نما اجرا کنند شنیدن آن قطعه میتواند راه گشا باشد.

۲. نشانه لغزش نت از نت مبدأ تا نیم پرده بالاتر و سپس برگشت به همان نت مبدأ با حفظ مدت زمان کشش نت تعریف می.شود این تعریف در سایر کتابهای موسیقی ایرانی با علامت “۵” مشخص گردیده است.

3. accomp به معنی همراهی کننده است. در میزانهایی که با این کلمه متمایز  گردیده اند نوازنده می تواند مدت زمانی را به نوازنده همراه خود – مانند نوازنده تنبک – برای اجرا اختصاص دهد نیز میتواند در آن میزان بداهه نوازی کند و یا این که پس از ۲ یا ۳ میزان سکوت ادامه قطعه را اجرا کند.

٤- و به معنی جمله بندی است و انتهای جمله را مشخص میکند. تشخیص اتمام جمله در قطعه موسیقی، مدت و نحوه اجرای آن بر عهده نوازنده میباشد با این حال در برخی قسمتها جمله بندی مشخص گردیده است.

5. نشانه تکرار دو میزان قبل است.

6. جهت مشخص کردن دوبلنت در بازه ای مشخص نشانه ای در نظر گرفته شده است.

نواختن همه نتهای در بازه تعریف شده – حتی سکوتها – به شکل دوبلنت با سیم سوم

و نواختن همه نتهای در بازه تعریف شده – حتى سکوتها – به شکل دوبلنت با سیم چهارم

تعریف می شوند.

7. دو نمونه تأکید در موسیقی ایرانی معرفی می گردد. نمونه اول که به معنی اجرای نت دولاچنگ به عنوان یک بخش از کلمه آواز میباشد و توسط دست راست انجام می گیرد:

و نمونه دوم که توسط دست چپ انجام میگیرد مانند الگوی روبرو:

8- جهت توانایی تحلیل و اجرای الگوهای ضربی پیچیده توصیه آن است که ابتدا آن الگوها در مقیاسی دو برابر تحلیل و اجرا شوند و سپس با دو برابر کردن سرعت به الگوی اصلی برسند.

در خاتمه از مدیر محترم انتشارات سرود جناب آقای عزیزیان به جهت تلاش ایشان در انتشار آثار موسیقی ایرانی و نیز همکاری در چاپ این اثر سپاسگذاری میکنم و امیدوارم کتاب حاضر مورد استفاده هنرمندان واقع شود.

با سپاس

محسن کاظمیان تیر ۱۳۹۳

 

 فهرست کتاب چهار مقام محسن کاظمیان

1 – ماهور (لا)

• آواز درآمد اول)
• قطعه ضربی
• آواز (درآمد دوم)

۲- ماهور (ر)

• درآمد ماهور
• چهار مضراب ماهور
• ادامه درآمد ماهور

• چهار مضراب ماهور
• جامه دران و آواز ماهور
• قطعه ضربی
• چهار مضراب ماهور
• ادامه آواز ماهور
• گوشه شکسته

•  چهار مضراب شکسته
•  گوشه دلکش
•  چهارمضراب دلکش
•  فرود به ماهور
•  درآمد افشاری و فرود به ماهور
•  عراق، تغییر به مقام اصفهان ادامه عراق و فرود به ماهور
•  چهار مضراب شکوفه ها

۳- چهارگاه

• آواز درآمد اول)
• چهارمضراب (۱)
• آواز درآمد دوم)
• پیش زنگوله
• پیش درآمد
•  آواز (درآمد سوم)
• چهار مضراب (۲)
• قطعه ضربی
• زابل و حصار
• چهار مضراب مخالف چهارگاه
• ادامه مخالف و فرود .
• چهار مضراب در گوشه منصوری

۴- همایون

• آواز (درآمد اول)
• قطعه ضربی
• آواز درآمد دوم)

۵- اصفهان

• پیش درآمد (ضربی – آوازی)
• قطعه ضربی
• آواز

 

 نظریه موسیقی

نت شاهد نتی است که در نغمات و گوشه ها بیش از همه نتها به صدا آمده و در واقع محور آن آهنگ است، چنان که پس از تجزیه یک نغمه مشاهده میشود که نت شاهد بیش از سایر نتها و حتی بیشتر از تونیک به صدا در آمده است.

تغییر در بیشتر مواقع در حد ربع پرده است. نت متغير نتی است که برای بیان احساساتی به طور موقت از صورت طبیعی خود خارج میشود، در حالی که این نت ایست نتی است که معمولا غیر از تونیک اصلی دستگاه است که در نغمات و گوشه ها برای نیم فرود و توقف موقت به کار میرود.

دستگاه ماهور

گام ماهور برابر با کلیه گامهای ماژور است با این حال گامهای » «ماژور»، «لا» (ماژور» و «سُل ماژور» که به ترتیب «ماهور ر»، «ماهور (لا و ماهور «سل» نامیده میشوند معمولترین و خوش صداترین گامهای ماهور در ویولن می باشند. گام «ماهور» سل در حرکت بالارونده عبارت است از:

گام «ماهور ر» برابر است با و نیز گام «ماهور» (لا این چنین تعریف میشود.

در ادامه بحث مختصری درباره گوشههای دستگاه ماهور موجود در این کتاب آمده است.

 

گوشه شکسته

اگر از درجه سوم ماهور ربع پرده و از درجۀ هفتم نیم پرده کاسته شود گوشه شکسته ساخته می شود، که از گوشه هایی در ماهور است که میتواند خود مستقل شود و به عنوان پیش درآمد تصنیف و رنگ نواخته شود نت شاهد در آن درجه پنجم گام ماهور و به عبارت دیگر درجۀ چهارم دستگاه شور میباشد و پس از آن نت با فاصله دوم بزرگ (یک پرده) می آید.

گوشه دلکش

در گوشه دلکش ششمین درجه ،ماهور یک ربع پرده و هفتمین درجۀ آن نیم پرده بمتر میشوند، همچنین درجه پنجم ماهور نت شاهد در این گوشه است.

مُدگردی به گوشه دلکش در واقع یک نوع مدگردی به دستگاه شور است، چنانکه تونیک شور، درجه پنجم گام ماهور میشود اما به جهت حفظ مضمون دستگاه ماهور یکی از ویژگیهای دلکش ایست روی درجه چهارم گام ماهور و نشان دادن درجه سوم پس از آن و تأکید بر روی علامت عرضی آن می باشد.

 

گوشه عراق

این گوشه اوج ماهور است و نت تونیک در یک اکتاو بالاتر نت شاهد در این گوشه میباشد. در فرود این گوشه، ایست بر روی درجه پنجم گام است و شخصیت آن در نیم پرده بم تر شدن درجه هفتم، نمایان می شود.

 

توضیحات درباره کتاب چهار مقام محسن کاظمیان

در این بخش به صورت کوتاه درباره کتاب چهار مقام محسن کاظمیان – ردیف نوازی و چهارمضراب‌های استاد همایون خرم توضیحاتی را میخوانید:

استاد همایون خرم آهنگساز و نوازنده پرتوان ویولن از چهره‌های ماندگار تاریخ هنری ایران هستند. علاوه بر قطعات و تصانیف ایشان که بیشتر به آ‌ن‌ها توجه شده است، ردیف‌ها و چهارمضراب‌های ایشان به عنوان دایرة المعارف موسیقی ایرانی گنجینه‌ای غنی در نوازندگی، آهنگسازی و بداهه نوازی برای هنرمندان موسیقی ایرانی معرفی می‌شوند.

کتاب چهار مقام که بخشی از آن در زمان حیات استاد و با نظارت ایشان و بخش دیگر پس از آن انجام گرفت، با هدف حفظ و نشر برخی از زیباترین و غنی‌ترین چهارمضراب‌ها و ردیف‌های نواخته شده توسط ایشان در سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۵ ه.ش صورت گرفته است.

پرواضح است که نوازندگی و تفکر در چنین قطعات موسیقی می‌تواند راه‌گشای هنرمندان در قدرت نوازندگی، علم موسیقی، بداهه‌نوازی و آهنگسازی باشد.

با توجه به کتاب‌های مرسوم آموزش ویولن در ایران، نواختن کتاب چهار مقام پس از جلد دوم از کتاب‌های هنرستان استاد روح الله خالقی و یا پس از جلد سوم از سری کتاب‌های ل‌ویولن، توصیه می‌شود.

نواختن کتاب حاضر می‌تواند به عنوان مکمل در حین آموزش جلد اول کتاب ردیف استاد ابوالحسن صبا انجام گیرد. توضیحات ضروری پیش از نواختن کتاب چهار مقام:

۱. ردیف‌نوازی از جمله ویژگی‌های برجسته در موسیقی ایرانی است. ردیف در موسیقی ایرانی ضرب ندارد، اما اندازه و مقدار کشش برای آن اهمیت دارد. بنابراین در این کتاب برای ردیف‌ها نیز عدد سرعت نما تعریف شده است که نوازندگان به صورت تقریبی از آن سرعت پیروی کنند تا مضمون ردیف حفظ بماند.

دلیل این پیشنهاد برقراری امکان نوازندگی برای نوازندگانی که فایل صوتی قطعات را در اختیار ندارند و با نوازندگان غیر ایرانی که با مفهوم ردیف آشنایی ندارند، ارائه می‌شود. چنان که به نوازندگان توصیه می‌شود.

در صورتی که در تحلیل هر کدام از الگوهای ضربی، و یا در بیان کلی‌تر در هر کدام از قطعات ضربی و یا ردیف‌ها با تردید روبرو شدند، آن قطعه را در یکی از نرم افزارهای مخصوص نت‌نویسی نوشته و با توجه به عدد سرعت نما اجرا کنند، شنیدن آن قطعه می‌تواند راه‌گشا باشد.

۲. نشانه‌ی گلیساندو از نت مبدأ تا نیم پرده بالاتر و سپس برگشت به همان نت مبدأ با حفظ مدت زمان کشش نت تعریف می‌شود. این تعریف درسایر کتاب‌های موسیقی ایرانی با علامت “٥” مشخص گردیده است.

۳. Accomp به معنی “همراهی کننده” است. در میزان‌هایی که با این کلمه متمایز گردیده‌اند نوازنده می‌تواند مدت زمانی را به نوازنده همراه خود – مانند نوازنده تنبک – برای اجرا اختصاص دهد، نیز می‌تواند در آن میزان بداهه‌نوازی کند و یا این که پس از ۲ یا ۳ میزان سکوت ادامه قطعه را اجرا کند.

۴. جهت توانایی تحلیل و اجرای الگوهای ضربی پیچیده توصیه آن است که ابتدا آن الگوها در مقیاسی دو برابر تحلیل و اجرا شوند و سپس با دو برابر کردن سرعت به الگوی اصلی برسند.

کتاب چهار مقام اثر همایون خرم گردآوری محسن کاظمیان در ۱۲۰ صفحه توسط نشر سرود منتشر شده است.

خرید آنلاین کتاب چهار مقام محسن کاظمیان

در همین سایت دلشاد موزیک شما میتوانید کتاب چهار مقام محسن کاظمیان – ردیف نوازی و چهارمضراب‌های استاد همایون خرم را به صورت آنلاین خریداری کنید.

مشخصات این کتاب:

• آهنگساز: همایون خرم
• زیرعنوان: ردیف نوازی و چهارمضراب‌های استاد همایون خرم
• گردآوری و نگارش: محسن کاظمیان
• ناشر: سرود

همچنین بهتره بگیم سایت دلشاد موزیک بزرگترین آرشیو و فروشگاه آنلاین کتاب های حوزه موسیقی هست و شما میتوانید تقریبا هر کتابی که دلتون میخواهد رو در این کتابخانه پیدا کنید و به صورت آنلاین خرید کنید. برای دیدن همه کتابها روی عکس یا لینک زیر کلیک کنید:

دیدن همه کتابهای فروشگاه دلشاد موزیک