راهنمای خرید سه تار

سه‌تار یک ساز زهی و مضرابی است که 4 تا سیم از جنس فولاد و برنز دارد که به صورت موازی بین پنجه تا کاسه کشیده شده‌اند. مقاله ی راهنمای خرید سه تار رو براتون آماده کردیم پس با ما همراه باشید. 28 پرده‌ی قابل حرکت از جنس روده‌ی حیوانات یا ابریشم دارد و نوازندگان به صورت نشسته روی صندلی یا زمین کاسه ساز را با زاویه 45 درجه روی ران راست قرار داده و پرده‌ها را که روی دسته‌ی سه تار قرار دارند را با سرانگشتان دست چپ حرکت می‌دهند و با ناخن انگشت اشاره دست راست خود به سیم ها ضربه می‌زنند.

برای نوازندگی معمولا فقط انگشت اشاره، میانی، حلقه و بعضی اوقات ازانگشت شست برای پرده گیری روی سیم بم استفاد می‌کنند. صدای آن تا حدودی غمگین و ظریف است. بیشتر برای تک نوازی استفاده می‌شود، برای هر دستگاه کوک ویژه‌ای داره.

در مقاله راهنمای خرید سه تار آنچه که باید قبل از خرید سه تار بدانید و آنچه نوازندگان با تجربه از این ساز می‌دانند را در اختیارتان خواهیم گذاشت. اگر قصد خرید یک سه تار را دارید حتما با ما همراه باشید تا بتوانید بهترین ساز را از نظر نوع صدا و جنس و… انتخاب کنید.

راهنمای خرید سه تار

سه تار یک ساز زهی زخمه‌ای است و با وارد کردن ضربه مضراب یا ناخن به سیم‌ها آن را می‌نوازند. سه تار از خانواده تنبور و از تغییر شکل و تکامل تنبور ساخته شده است. اگر به موسیقی سنتی علاقه دارید این ساز گزینه‌ی مناسبی برای شماست و همچنین اگر به تک‌نوازی علاقه دارید سه تار می‌تواند بهترین گزینه باشد.

ژان دورینگ: سه تار درونی‌ترین و متمرکزترین ساز است و بیشتر آن را برای دل خود مینوازند تا برای دیگران. در پرداخت سه تار رنده، سمباده، لیسه و… استفاده می‌شود که باعث کیفیت و زیبایی سه تار می‌شوند.

رنگ‌هایی که در سه تار استفاده می‌شوند نیز در کیفیت صدا و زیبایی آن تاثیر دارند مثلا رنگ‌های پوشاننده ممکن است جلوی ارتعاش الیاف چوب را بگیرد و بهتر است ساز زیاد رنگ نشده باشد. رنگ ساز هرچه روشن‌تر باشد بهتر است هم از نظر روانشناسی و هم اینکه اگر ایرادی داشته باشد مشخص است.

نکات مهمی که باید برای خرید سه تار به آن دقت کرد طراحی مناسب خرک (خرک دست ساز بهتر است)، جنس پرده و چیدمان منظم و کوک دقیق است. گوشی‌های خوش‌تراش باعث کیفیت صدای سه تار می ‌شوند، سوراخکاری و برقو زدن مناسب باعث چیدمان و کیفیت گوشی‌ها می‌شود.

سر هم کردن متناسب اجزای سه تار می‌تواند باعث زیبایی و کیفیت صدا در آن شود.

اجزای سه تار

راهنمای خرید سه تار

سرپنجه یا جعبه گوشی
گوشی‌ها:گوشی‌ها از چوب معمولی، گردو یا شمشاد هستند،در انتهای دسته ساز هستند که سیم‌ها از یک طرف به سیم‌گیر و از طرف دیگر به این گوشی‌ها متصل می‌شوند و با چرخاندن این گوشی‌ها ساز را کوک می‌کنیم.
پرده قبل از شیطانک
شیطانک:بین قسمت اصلی دسته و پنجه قرار دارد و از استخوان یا پلاستیک ساخته شده.برای هدایت و تقسیم بندی سیم‌ها درقسمت بالای دسته می‌باشد.
پرده‌های اصلی(چهارلایی)
پرده‌های فرعی(سه لایی)
دسته:طول آن 40تا48 سانتی متر و در قسمتی که گوشی‌ها در آن متصل شده12 سانتی متر و عرض دسته3سانتی متر است. گاهی برای زیبا شدن و افزایش عمر ساز از استخوان شتر برای پوشاندن دسته استفاده می‌کنند.
کاسه:کاسه سه تار که شبیه کاسه عود یا تنبور است اما کوچکتر،این کاسه گلابی شکل است و طول آن 26تا30 سانتی متر و عرض آن 12تا16 سانتی متر و عمق آن 13 سانتی متر است. معمولا از چوب افرا و توت یا گردو به صورت یک تکه یا ترک‌های جداگانه و به هم چسبیده شده ساخته شده.
صفحه:کاسه‌ی سه تار با تخته نازک چوبی پوشیده شده که به آن صفحه می‌گویند. دارای سوراخ‌هایی برای خروج صدا است.
خرک: خرک از جنس چوب گردو، شمشاد و فوفل می‌باشد،در فاصله3 انگشت از انتهای کاسه به صورت متحرک روی صفحه قرار دارد کیفیت آن در صدای ساز تاثیر دارد.. عرض آن 5تا6 سانتی متر و ارتفاع آن کمتر از 1سانتی‌متر است. سیم‌ها بعد از عبور از شیارهای کم عمق خرک توسط شیطانک از طول دسته به گوشی‌ها می‌رسند.

سیم‌گیر:در انتهای کاسه قرار دارد و برای نگهداری سیم‌ها استفاده می‌شود. قبلا از جنس استخوان اما امروزه از جنس چوب ساخته می‌شود.
سیم‌ها:سیم یک(حاد) و سیم سه (مشتاق یا زنگ) ازجنس فولاد و سفید رنگ هستند و بین20 تا 22 میکرون قطر دارند، سیم دو (زیر) و سیم چهار(بم) ازجنس برنز و زرد رنگ هستند و بین22تا25 میکرون قطر دارند.معمولا در ایران از سیم‌های آلمانی و کره‌ای بیشتر استفاده می‌کنند که کیفیت بالایی دارند. نوازنده با توجه به اینکه اکشن پایین بخواهد یا بالا سیم را انتخاب می‌کند، سیم 0. 20 و سیم سل 0. 22 برای اکشن بالا و سیم سل 0. 20 و سیم سفید 0. 18 برای اکشن پایین‌تر استفاده می‌شود.

پرده‌ها نخ‌های باریکی هستند که در عرض سه تار به صورت سه لایی و چهارلایی بسته می‌شوند و باعث تقسیم‌بندی فواصل موسیقیایی می‌شوند. تعداد پرده‌ها 26 عدد است که یکی از آن‌ها به شیطانک متصل شده و فاصله آن با شیطانک در صدای ساز موثر است.

مضراب سه تار :

راهنمای خرید سه تار

مضراب از جنس فلز، پلاستیک و شاخ است که جنس شاخ از همه گران‌تر است اما برای نواختن لزومی ندارد حتما نوع شاخ آن را انتخاب کنید و انتخاب مضراب به سلیقه‌ی شما بستگی دارد.

انواع سه تار

از نظر کیفیت ساز سه تار به چند دسته تقسیم می‌شود:

ساز مشقی

برای تمرین نوازندگان تازه کار ساخته شده.

ساز معمولی

برای تمرین‌های ابتدایی و نوازندگان عادی ساخته شده.

ساز حرفه ای

با چوب با کیفیت ساخته شده در نتیجه صدای با کیفیتی است و برای کنسرت‌ها و نوازندگان حرفه‌ای استفاده می‌شود.

اندازه‌ها و الگوها و وزن استاندارد سه تار

راهنمای خرید سه تار

گاهی وزن سنگین سه تار بخاطر خیس بودن چوب یا ضخامت نامناسب آن است و سبک بودن آن نشان پوک یا ضعیف بودن آن است. الگوهایی که برای طراحی سه تار استفاده می‌شود مثلا فاصله سیم از دسته (باید کم باشد تا موقع اجرا سختی سیم حس نشود) و فاصله سیم‌ها از یکدیگر و قطر دسته (نه زیاد کلفت و نه نازک باشد)، صفحه و ابعاد کاسه استاندارهایی دارند که باید رعایت شود.

دقت کنید که فاصله‌ی عرضی سیم اول و آخر در هیچ نقطه ای با دسته فرق نکند درغیر این صورت باعث می‌شود دسته ساز تاب داشته باشد.

نکاتی برای خرید سه تار

راهنمای خرید سه تار

جهت خرید سه تار اگر خودتان نمی‌توانید سه تار خوب را از بد تشخیص دهید بهتر است یا از فروشنده‌ای که به او اعتماد دارید خرید کنید یا از کسی که باتجربه است کمک بگیرید و به این راهنمای خرید سه تار توجه کنید:

مهم‌ترین عامل در تشخیص کیفیت ساز صدای سه تار است و بعد از آن خوش دست بودن و در آخر زیبایی آن است.
برای تشخیص چوب استفاده شده در ساخت کاسه سه تار دقت کنید از چوب درخت توت استفاده شده باشد که زرد رنگ است.
صدای سیم دوم باید مفهوم باشد و حالت گنگی نداشته باشد.
صدای پایین دسته باید با صدای بالای دسته همخوانی داشته باشد.
سه تار اصولا ساز کم صدایی است. ویژگی‌های روحی نوازنده در صدای سه تار تاثیر دارد. بلند بودن صدای ساز دلیلی بر خوب بودن آن نیست.
صدای همه‌ی سیم‌ها دنبال هم باشد و در گوش دادن،تفکیک سیم‌ها از هم سخت باشد.
در اجرای سیم بم باید صدای طبیعی داشته باشد.
صدا زبر نباشد یعنی خشن نباشد و صداهای اضافی و زنگ سیم هنگام نوازندگی به گوش نرسد.
تنظیم ضخامت صفحه و کاسه باعث می‌شود سه تار در نت‌های مختلف جنس صدای یکسانی داشته باشد. صفحه سه تار مهمترین بخش برای صدا دهی این ساز است. بافت چوب صفحه و کاسه باید مشخص باشد و بین اتصالات آن روزنه ای ایجاد نشده باشد.
نوازنده باید بتواند به راحتی و بدون صرف انرژی زیاد و به نرمی بنوازد. گز دار بودن و شل بودن و سطحی بودن صدا باعث ضعیف شدن جنس صدا می‌شوند.در اجرای تکنیک ناله (ویبره) نباید مشکلی داشته باشید.
با یک مضراب و یا حتی بدون مضراب باید بتوان چندین نت را به راحتی و با طنین خوب اجرا کرد. کیفیت صدای سه تار با تنظیم خرک و شیطانک تا اندازه زیادی قابل تغییر است.
خوب زیر نور به ساز دقت کنید که ترکی در کاسه آن وجود نداشته باشد.
به پرده‌ها خوب دقت کنید که پوسیدگی یاگره نداشته باشند و تعداد آن‌ها25تا باشد.
نگاه کنید که پهنای دسته سه تار از بالا نازک و از پایین دسته پهن‌تر باشد.
گوشی‌ها نرم و روان باشند تا ساز به راحتی کوک شود.
برای کوک ساز از دستگاه تیونر استفاده کنید که سیم‌ها زیاد سفت نشوند و به دسته فشار نیاید.

اگر همه این نکات رو رعایت کنید میتونید یک خرید سه تار خوب داشته باشید.

مهر سه تار

در ایران سه تارهای مختلفی با نام و مهرهای مختلفی وجود دارد که مهر در واقع نام سازنده یا نام مستعار او است. مارک یا مهر سه تار در قیمت آن موثر است و مارک‌های معروف قیمت بیشتری دارند اما ممکن است مارک خوبی به دلیل نداشتن معروفیت ارزان‌تر از کیفیت صدایی خود در بازار موجود باشد پس برای خرید به فروشگاه‌های معتبر مراجعه کنید و به نکاتی که در این مقاله گفته شده دقت کنید.

نحوه نواختن ساز سه تار

راهنمای خرید سه تار

هم به صورت نشسته روی مین و هم روی صندلی می‌توانید آن را بنوازید، سه تار را طوری بگیرید که با ران پای شما زاویه 45 درجه تشکیل دهد و دست بتواند به راحتی روی دسته‌ی سه تار حرکت کند و با انگشت اشاره یا مضراب به سیم‌ها ضربه وارد کنید.

نگهداری کوک

راهنمای خرید سه تار

عدم برگشت گوشیها بعد از کوک و چرخش راحت گوشیها (نداشتن حرکت پله‌ای)، ضخامت صفحه، ارتفاع خرک و… در نگهداری از کوک موثر هستند. طراحی ساز باید به صورتی باشد که هنگام نوازندگی برای تعادل ساز نیرو صرف نشود، نباید ضایعاتی مثل چسب یا اتصالات بین سیم و سیم‌گیرها وجود داشته باشد این موضوع باعث می‌شود کوک ثابت بماند و تغییر نکند.

کوک ساز را مطابق نت سی بمل دیاپازون کوک کنید تا به دسته ساز فشار وارد نشود.

برای اجرای دستگاه خاصی کوک ساز را از یک ماه قبل روی همان دستگاه تنظیم کنید و تغییرش ندهید تا هنگام نواختن از کوک خارج نشود و لحن بهتری هم داشته باشد.

بعد از کوک ساز تک تک پرده‌ها را امتحان کنید که اصطلاحا گز نزنند.

نگهداری صحیح از سه تار

راهنمای خرید سه تار

سه تار را در محیط مرطوب قرار ندهید.
ساز را در معرض نور مستقیم خورشید و حرارت قرار ندهید زیرا تغییر حالت می‌دهد.
ساز را حتما در جعبه یا کاور قرار دهید ونم گیر نیز در جعبه بگذارید.
در جعبه‌ی ساز از نم گیر استفاده کنید.
ساز را آویزان کنید یا به صورت عمودی روی زمین بگذارید و به حالت خوابیده قرار ندهید.
با دست کثیف مخصوصا چرب ساز نزنید چون پرده‌های ساز از بین می‌رود.
برای اینکه به دسته فشاری وارد نشود، کوک ساز را مطابق نت سی بمل دیاپازون قرار دهید. ( سیم اول سه تار، نیم پرده پایین از دیاپازون یعنی سی بمل کوک می‌شود اما در اجرا و نت نویسی به ان نت دو می‌گویند).
اگر میخواهید دستگاه خاصی را اجرا کنید از یک ماه قبل اجرا کوک را روی همان دستگاه تنظیم کنید تا ساز به آن کوک عادت کند و هنگام اجرا هم از کوک خارج نشود هم لحن بهتری داشته باشد.
اگر بعد از خرید سه تار، از ساز مدتی استفاده نکنید صدای آن می‌خوابد پس حتما چندوقت یکبار با آن بنوازید.

تاریخچه‌ی سه تار

نمونه‌های ساز سه تار با توجه به نمونه‌های پیدا شده در شوش به 2000 سال پیش مربوط می‌شوند و قدیمی‌ترین سه تاری که انروزه در موزه ایران موجود می‌باشد مربوط به ناصردین شاه است و همچنان از بهترین سه تارها می‌باشد.

حدود 300 سال پیش سیم چهارم (از پایین سومین سیم سه تار) به ساز توسط مشتاق علی شاه اصفهانی اضافه شد و سیم زنگ یا سیم مشتاق نام دارد.

راهنمای خرید سه تار