راهنمای خرید ساز دهنی

علاقه مندان به ساز دهنی برای آشنایی و به دست آوردن اطلاعات درباره این ساز مقاله راهنمای خرید ساز دهنی را مطالعه کرده تا بتوانید انتخاب بهتری داشته باشید. برای خرید ساز دهنی بهتر است ابیدا نوع آن را مشخص کنید سپس به سراغ مارک آن بروید.

در سال‌های اخیر سازدهنی طرفداران بیشتری پیدا کرده و با کتاب‌های آموزشی منصور پاک نژاد که در ابتدا آموزش ساز ترمولو و سپس کتاب آموزشی ساز دیاتونیک و کروماتیک را چاپ کرد، به طرفداران و علاقه مندان به آموزش این ساز افزوده شد.

انواع ساز دهنی:

1.ساز دهنی ترمولو (tremolo harmonica)

راهنمای خرید ساز دهنی

این ساز بیشتر در اسباب بازی فروشی‌ها وجود دارد و احتمالا شماهم در کودکی از آن استفاده کرده‌اید. از بارزترین ویژگی‌های این ساز سوراخ‌های دو ردیفه آن است. این ساز دهنی بر اساس گام دیاتونیک( دومین نوع ساز دهنی) کوک می‌شود و فقط نت‌های گام دیاتونیک را دارد. مثلا اگر گام یک سازدهنی فقط گام دوماژور باشد می‌توان با آن فقط گام دو ماژور را نواخت.

در ساز دهنی ترمولو هر سوراخ آن فقط با دمیدن هوا یا مکش هوا صدا تولید می‌کند. اگر نوازنده هر2 سوراخ آن (یکی از ردیف پایین و یکی از ردیف بالا) را باهم بنوازد که معمولا هم اینگونه نواخته می‌شود ارتعاش همزمان زبانه‌ها یا تیغه‌های فلزی این دو سوراخ( که با اختلاف کمی از هم کوک شده‌اند) صدای دوگانه و لرزانی (tremolo effect) تولید می‌کند.

تقریبا همه‌ی ساز دهنی‌های ترمولویی موجود در ایران در گام دو ماژور(c major) هستند و بااین ساز فقط می‌توان نت‌های دوماژور را اجرا کرد (گام مینور نسبی آن گام لا مینور است).

اگر می‌خواهید گام دیگری مثلا (می ماژور) را بنوازید باید آن را به دوماژور انتقال دهید. نوازندگان حرفه‌ای این ساز بخاطر محدودیت‌های نواختن نت‌های مختلف این ساز گاهی از دو یا سه ساز دهنی ترمولو در گام‌های مختلف استفاده می‌کنند. این نوع ساز دهنی بیشتر در شرق آسیا(چین، کره، ژاپن و…) و بعضی کشورهای اروپایی مثل ایرلند و اسکاتلند استفاده می‌شود. این سازدهنی بیشتر برای سبک‌های lrish و Scottish کاربرد دارد البته برای این سبک‌ها از سازدهنی دیاتونیک و کروماتیک هم می‌توان استفاده کرد.

2.سازدهنی دیاتونیک(diatonic harmonica)

راهنمای خرید ساز دهنی

اولین و قدیمی‌ترین سازدهنی است و مثل ساز ترمولو، بر پایه دیاتونیک کوک می‌شود اما این ساز سوراخ‌هایش دو ردیفه نیست. هر سوراخ این ساز با عمل دمش و مکش به صدا در می‌آید. رایج‌ترین نوع سازدهنی در حال حاضر ساز دهنی استاندارد دیاتونیک(سازدهنی10 سوراخه با کوک ریشتر و گام ماژور) است که بر اساس الگوی ریشتر( richter) و نت‌های گام دیاتونیک کوک می‌شود.

امروزه شرکت‌هایی مانند hohner و lee oskar مدل‌های دیگری از سازدهنی دیاتونیک را با کوک‌های مختلف مانند کوک کانتری و انواع کوک‌های مینور تولید می‌کنند اما رایج‌ترین کوک ساز دهنی دیاتونیک همان کوک ریشتر است. در این ساز دهنی مانند ساز دهنی ترمولو فقط نت‌های گام دیاتونیک وجود دارد و نت‌های این گام فقط در اکتاو میانی سازدهنی به شکل کامل وجود دارند. درواقع درجات چهارم و ششم از اکتاو پایینی و درجه هفتم از اکتاو بالایی حذف شده است که به آن‌ها نت‌های جا افتاده( missing notes) گفته می‌شود.

در سازدهنی ترمولوی 24 سوراخه نت‌های گام دیاتونیک در 3 اکتاو آن به شکل کامل وجود دارند اما با وجود تکنیک (bending) نوازنده می‌تواند بعضی از فواصل نیم پرده را که در حالت عادی جزو نت‌های دیاتونیک نیست اجا کند. استفاده از این تکنیک برای نواختن این ساز خیلی متداول است.

اگر نوازنده‌ای تکنیک overbending را نیز بلد باشد می‌تواند نت‌های کروماتیک را با سازدهنی دیاتونیک بنوازد.البته تسلط به این تکنیک پیشرفته کمی دشوار است. در سازدهنی ترمولو از تکنیک bending که خحیلی محدود می‌توان استفاده کرد و از تکنیک overbending هم نمی‌توان استفاده کرد. سازدهنی دیاتونیک بیشتر در سبکهای بلوز( blues) و راک(rock) و کانتری(country) استفاده می‌شود. به این ساز بخاطر استفاده گسترده از سبک بلوز ساز دهنی بلوز نیز گفته می‌شود.

3.سازدهنی کروماتیک( chromatic harmonica)

راهنمای خرید ساز دهنی

این ساز گرانترین و کامل‌ترین( از نظر تعداد نت‌هایش) سازدهنی است و اولین بار در سال 1918 تولید شد. در این سازدهنی یک ردیف سوراخ وجود دارد و هر سوراخ با دمش(blow) و مکش(draw) تولید صدا می‌کند. ویژگی مهم این ساز داشتن اسلاید(slide) است( یک تیغه فلزی و دراز که تقریبا اندازه طول بدنه ساز دهنی است و پشت قطعه دهنی(mouthpiece) قرار دارد.

در سمت راست این تیغه و نزدیک به اکتاو بالاتر، انتهای این تیغه گرد و برجسته است به آن شستی (button) میگویند. وقتی نوازنده با انگشت این شستی را به سمت مخالف فشار دهد، نت حاصل از تمام سوراخ‌های ساز دهنی یم پرده بالاتر می‌رود. مثلا نت c به نت c# و نت d به نت d# تبدیل می‌شود و نوازنده می‌تواند بدون دانستن تکنیک خاصی مانند بندینگ و فقط با فشار دادن شستی به داخل، همه فواصل نیم پرده‌ای مورد نظرش را بنوازد.

تقریبا بیشتر این نوع ساز دهنی‌ها در گام دو ماژور هستند اما بخاطر داشتن اسلاید به راحتی فواصل نیم پرده‌ای را می‌توان با آن اجرا کرد.از این ساز بیشتر در سبک‌های پاپ و کلاسیک و جز استفاده می‌کنند. می‌توان گفت همه‌ی سازدهنی‌های کروماتیک موجود در ایران از نوع کوک سولو( solo tuning) هستند.

اجزای سازدهنی کروماتیک:

راهنمای خرید ساز دهنی

کاور پلیت بالایی
صفحه تیغه دمش
شانه
صفحه تیغه مکش
کاور پلیت پایینی
کلید اسلاید
شانه ساز دهنی از جنس‌های مختلفی تولید می‌شود که هر جنس، صدای متفاوتی تولید می‌کند.

شانه چوبی:

راهنمای خرید ساز دهنی

این شانه‌ها صدای گرمی تولید می‌کنند و اگر آب و رطوبت به آن‌ها برخورد کند متورم می‌شوند. البته شرکت هوهنر به تازگی شانه‌های چوبی ضد آب تولید کرده است.

شانه فلزی:

در ساخت این شانه‌ها از آلمینیوم و فولاد ضد زنگ استفاده می‌کنند. تولید این شانه‌ها گران و دشوار است اما ارزش آن را دارند.

شانه پلاستیکی:

رایج‌ترین و مهم‌ترین نوع شانه است. پلاستیک بخاطر استفاده راحت و مقاومت آن در برابر تغییرات آب و هوایی گزینه مناسبی برای تولید شانه‌ی ساز دهنی است. تولید کنندگان بخاطر نقاط قوت این نوع شانه بیشتر تمایل به تولید آن دارند.

نحوه تولید صدا در سازدهنی

وقتی که هوا از طریق مجرای تنفسی و به وسیله سوراخ‌های سازدهنی به شانه می‌رسد، با توجه به اینکه هوا مکش یا دمش بوده، شانه هوا را ب صفحه تیغه بالایی یا پایینی منتقل می‌کند. که روی صفحه تیغه تعدادی تیغه وجود دارد که با هوایی که از شانه منتقل شده به ارتعاش درامده و صدا تولید می‌شود.

نکات مهم در خرید سازدهنی

راهنمای خرید ساز دهنی

بعضی‌ها می‌گویند بهتر است اول ساز دیاتونیک را بیاموزید بعد به سراغ ساز کروماتیک بروید اما از آنجایی که این سازها مستقل از هم هستند نیازی به این کار نیست و برای مثال گاهی افرادی که در ابتدا به سراغ ساز ترمولو می‌روند بعدها چون دهانشان به این ساز عادت کرده نواختن با ساز دهنی‌های دیگر در ابتدا برایشان کمی دشوار است.

برای خرید ساز دیاتونک با یک ساز با قیمت مناسب هم می‌توان به خوبی نواخت اما برای ساز کروماتیک هرچه گرانتر باشد صدای با کیفیت‌تری دارد. بهتر است سازدهنی دست دوم نخرید چون با سیستم تنفسی و دهان شما در ارتباط است ممکن است باعث انتقال بیماری شود.

سعی کنید یک سازدهنی قابل تعمیر بخرید تا اگر مشکلی برای سازتان پیش آمد مجبور به دور انداختن و تعویض آن نشوید. برای اینکه مطمئن شوید همه نت‌های سازدهنی کوک هستند بهتر است بعد از خرید ساز دهنی به کمک یک فرد باتجربه نت‌های مختلف آن را چک کنید.

در سازدهنی کروماتیک کلید اسلاید آن باید نرم باشد و به راحتی باز و بسته شود. اگر به سبک خاصی از ساز علاقه مند هستید که بهتر است سازدهنی مربوط به همان سبک را خریداری کنید

اما اگر با سب‌ها آشنایی ندارید و فقط با دیدن این ساز دوست دارید آن را بنوازید پیشنهاد ما سازدهنی کروماتیک است چون معمولا در ایران این ساز برای سبک‌های پاپ یا کلاسیک استفاده شده و طرفدار بیشتر دارد و همچنین برای افرادی که فقط بخاطر آشنایی با مبانی نظری موسیقی می‌خواهند از سازدهنی نیز استفاده کنند، سازدهنی کروماتیک بهتر است چون همه تمام فواصل نیم پرده‌ای را می‌توانند با آن اجرا کنند و همچنین چیدمان نت‌ها در این ساز قانون و قاعده خاصی دارد و به خاطر سپردن آن‌ها راحت‌تر است.

نکته بعدی این است که برای آموزش این ساز اگر مبتدی هستید نیازی نیست حتما از یک سازدهنی گران قیمت استفاده کنید زیرا برای آموزش تکنیک‌هایی مانند bending معمولا کارآموزان یک یا دوساز را خراب می‌کنند تا این تکنیک پرکاربرد را یاد بگیرند.

همچنین گاهی افراد مبتدی روی میزان ترشح بزاق دهانشان خیلی کنترل ندارند و ممکن است باعث خرابی این ساز خصوصا ساز کروماتیک شوند بنابراین برای شروع آموزش نیاز به تهیه بهترین سازدهنی نیست و یک سازدهنی با قیمت مناسب و کیفیت نسبتا خوب برای شروع کافی است.

البته باید دقت کرد که با یک ساز بی کیفیت نیز نمیتوانید به خوبی تکنیک‌ها را یاد بگیرید.

اگر می‌خواهید خودتان بدون کلاس و استاد موسیقی، سازدهنی را به صورت فیلم وکتاب و مطالب آموزشی اینترنتی یاد بگیرید. باتوجه به اینکه نابع زیادی برای آموزش وجود دارد و خیلی افراد در ابتدا به صورت خودآموز یاد گرفته‌اند، شماهم می‌توانید به این روش یاد بگیرید اما بهتر است در روش خودآموز از ساز ترمولو استفاده نکنید چون منابع آموزشی آن محدود است و در کل تنوع این ساز کم است.

اینکه دقت کنید با این ساز باید ب آرامش و نرمی رفتار کرد. این ساز به بانو سازدهنی (lady harmonica) معروف است. این تشبیه به این خاطر است که بدانید این ساز ظریف است و با آن با ظرافت برخورد کنید و با شدت و ضمختی و یا فشار نامناسب با آن نواخته و رفتار نشود.

نوازندگان معروف سازدهنی

راهنمای خرید ساز دهنی

لری ادلر( larry adler) یکی از بزرگ‌ترین و تاثیر گذارترین نوازندگان سازدهنی تاریخ است که در نوازندگی فقط از سازدهنی کروماتیک استفاده می‌کرد.سانی تری (sony terry) از بهترین نوازندگان سبک بلوز است که در نواختن سازدهنی صرفا از سازدهنی دیاتونیک استفاده کرده ودر آن مهارت داشته است و اصلا در هیچکدام از آثارش از ساز دهنی کروماتیک استفاده نکرده است.

از دیگر نوازندگان بزرگ و صاحب سبک سازدهنی دیاتونیک، جرج هارمونیکا اسمیت (geore harmonica smith) و ویلیام کلارک ( William Clarke) بوده‌اند که البته با سازدهنی کروماتیک هم به صورت کم نظیری اجرا می‌کردند اما نه به خوبی لری ادلر. مهارت آن‌ها منحصر به سبک بلوز بوده است.

رابرت بان فیلیو( Robert bonfiglio) در نواختن سازدهنی کروماتیک شهرت فراوانی داشت.او در اجراهایش از ساز دهنی دیاتونیک نیز استفاده کرده بود اما مهارتی که در اجرای با ساز کروماتیک داشت در دیاتونیک نداشت.

هدف از این مطالب این بود که هنر جویانی که قصد یادگیری این ساز را دارند بهتر است یک ساز را انتخاب کرده و همان را به طور حرفه‌ای بیاموزند. مثلا اگر به سبک‌های راک و کانتری و بلوز علاقه دارید مهارت و تمرین خود را در نواختن ساز دهنی دیاتونیک افزایش دهید.