موسیقی درمانی چیست؟

موسیقی درمانی روشی است که اهداف درمانی خاصی را با کمک موسیقی انجام می‌دهد که می‌تواند به مواردی مانند تقویت و سازماندهی سلامت روحی و جسمی افراد منجر شود. به عبارت دیگر، موسیقی درمانی برای بازیابی، حفظ و تقویت سلامت ، تعادل جسمی، روانی و عاطفی استفاده می‌شود.

تاریخچه موسیقی درمانی

تاریخچه استفاده از موسیقی به عنوان یک درمان به دوران ارسطو و افلاطون برمی گردد. از آن زمان ردپای استفاده از صداها و آهنگ‌ها برای درمان بیماری‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفت، اما در قرن بیستم ایده رسمی استفاده از موسیقی برای درمان قربانیان جنگ جهانی اول مطرح شد. بنابراین در سال 1944 اولین برنامه آموزشی موسیقی درمانی جهان در دانشگاه میشیگان آغاز شد.

در دهه پنجاه قرن گذشته انجمن موسیقی درمانی تاسیس شد. در سال 1971، انجمن موسیقی درمانی آمریکا (AAMT) تاسیس و شروع به فعالیت کرد. در سال 1985 انجمن جهانی موسیقی به ثبت جهانی رسید. انجمن موسیقی ایران نیز با هدف ارتقای آگاهی مردم نسبت به موسیقی درمانی و مزایای آن و افزایش تجهیزات ویژه برای استفاده از این روش درمانی فعالیت خود را آغاز کرد.

تاریخچه موسیقی درمانی در ایران

اولین برنامه آموزشی سیستماتیک موسیقی درمانی ُ در ایران باستان تاسیس شد. بر اساس کتیبه‌های به دست آمده در سال 1349 در دانشگاه جندی شاپور اهواز، دانش موسیقی و موسیقی درمانی یکی از رشته‌هایی بود که هر دانشجوی پزشکی آن زمان (1500 تا 1390 سال پیش) باید آن را می‌گذراند. جالب اینکه پرستاران در بیمارستان‌ها در آن زمان آنها باید در نواختن چند ساز اصلی مهارت داشته باشند و بر این اساس موسیقی تجویز شده توسط پزشک را ارائه می‌دادند.

این موسیقی که در هنگام زایمان زنان دربار ساسانی اجرا می‌شد، که یکی از ابزار پزشک بود. در تاریخ این رشته، موسیقی درمانی در ایران باستان با ظهور دین زرتشتی آغاز شد.

یکی از مهمترین آثار این بخش، «قابوس نامه» اثر کیکاووس بن قابوس بن وشمگیر است که به طور مفصل به آثار نواختن موسیقی در سبک‌های مختلف اشاره می‌کند. او معتقد است هنر واقعی هنرمند، نوازندگی مطابق با احساسات مخاطب است.

نظرات حکیم ابن سینا در باب موسیقی و تاثیرات آن در بدن انسان

ابن سینا معتقد است که روش موسیقی درمانی بسیار کم عارضه و بی خطر است که اگر در زمان مناسب از شبانه روز انجام شود، به کمک دارو یا دستورات خوراکی  به رهایی از بیماری کمک می‌کند.

• این حکیم فرزانه علم موسیقی را جزئی جدای ناپذیر از ترکیب بدن انسان می‌داند که اگر دیدگاه او را بپذیریم به دید جدید از شیوه درمان گری موسیقی دست می‌یابیم.
• بوعلی جوهره موسیقی را در قسمت‌های مختلف بدن، متحرک می‌داند و به گفته او این حرکت زمان بسیار دقیقی را دنبال می‌کند و حتی بر این اساس دارو تجویز می‌کند یا از معالجه پزشک جلوگیری می‌کند.
• ابن سینا خاطرنشان می‌کند که «علم موسیقی» مانند بسیاری از پدیده‌های پزشکی، مفهومی نجومی دارد و بر اساس این پنداره‌ ی  فلکی، اعضای اصلی بدن را تحت تاثیر قرار میدهد. وی ستاره ارقنوع را به طور خاص حاکم این قسمت دانست و گفت که این خاصیت آب و جریان خون در بدن است و می‌تواند با توجه به حرکت این ستاره کیفیت نبض بیمار را تشریح و حتی پیش بینی کرد.

در بسیاری از اسناد پزشکی ایران توجه پزشکان قدیم به اهمیت و تاثیرات موسیقی در پزشکی به چشم می‌خورد.

علی بن عباس محبوسی در کتاب کامل الصناعه می‌گوید:

«پزشک باید به آهنگ موسیقی آشنا باشد تا انگشتانش به گرفتن نبض ریاضت دریافت یابد تا رگ را به خوبی بشناسد» در این گفتار نواختن موسیقی هم برای تقویت احساس و دقت (ریاضت) حواس (حتی حس بساوایی) برای دانش آموختگان طب توصیه می‌شود.

استفاده از موسیقی در توانبخشی

از آنجایی که پردازش موسیقی در مغز در مناطق مختلف مغز نسبت به سایر نواحی که صداها را درک می‌کنند، از جمله گفتار انجام می‌شود، امروزه از موسیقی درمانی در توانبخشی ذهنی و جسمی و همچنین برای کمک به بهبود دقت شنیداری استفاده می‌شود. برای افزایش توجه و تمرکز و در نهایت بهبود مهارت‌های گفتاری استفاده می‌شود. به خصوص برای کودکان مبتلا به اوتیسم و ​​ناتوانی‌های یادگیری، مناسب است.

موسیقی درمانی و تاثیرات آن بر انسان

تاثیر موسیقی بر روان انسان و تأثیر ثمربخش آن بر سیستم عصبی و ایجاد طراوت و نشاط در روح انسان از دیرباز در سراسر جهان در میان اقوام و بومیان سراسر نقاط جهان  از هزاران سال پیش مورد بررسی قرار گرفته است و برای درمان بیماران استفاده شده و می‌شود؛ فیلسوفان یونان باستان معتقد بودند که موسیقی می‌تواند در روح و جسم انسان نفوذ کند، تحقیقات تاریخی نشان می‌دهد که استفاده از موسیقی در فعالیت‌های توانبخشی به 3500 سال قبل باز میگردد.

امروزه از “موسیقی درمانی” برای بهبود و اصلاح مشکلات جسمی، روحی و روانی بیماران استفاده می‌شود. به جرات می‌توان گفت: “موسیقی مردم را شفا میدهد انسان  را توانمند می‌سازد”. به افراد جامعه کمک می‌کند که شاداب بمانند.

موسیقی جزء جدایی ناپذیر زندگی هر انسان متمدن است.. بنابراین موسیقی می‌تواند منبع مهمی برای کاهش استرس برای همه اقشار یک جامعه سالم، دانست. تحقیقات نشان می‌دهد که موسیقی خلق و خو را بهبود می‌بخشد و بر ضربان قلب، تنفس و فشار خون بالا تاثیر می‌گذارد. برای بی خوابی، افسردگی و اضطراب کارکرد درمانی دارد.

آواز خواندن، نواختن ساز و تماشای برنامه‌های موسیقی زنده می‌تواند به دور کردن حواس افراد از درد و رنج کمک کند. امروزه روش‌های پزشکی و غیرپزشکی برای درمان بیماری‌ها وجود دارد. پزشکان سعی می‌کنند تا حد امکان استفاده از داروها و مواد شیمیایی را کاهش دهند و از روش‌های غیردارویی مانند موسیقی، ورزش و رژیم غذایی استفاده کنند. امروزه از “موسیقی درمانی” در بیمارستان‌های روانپزشکی، کلینیک‌های ترک اعتیاد، خانه‌های سالمندان، کلینیک‌ها، مدارس و منزل‌های شخصی استفاده می‌شود.

در مطالعات انجام شده، 30 تا 35 درصد از افرادی که داروهای ضد افسردگی مصرف می‌کنند به درمان پاسخ نمی‌دهند و بسیاری از بیماران به طور کامل بهبود نمی‌یابند. زیرا معمولاً در هنگام مصرف دچار عوارض جانبی بسیاری می‌شوند که قادر به ادامه پروسه درمان نیستند.

برای بسیاری از افرادی که از افسردگی رنج می‌برند، به دلیل بالا بوده هزینه‌ها معمولا درمان دور از دسترس میشود. به همین دلیل بسیاری از افراد به درمان‌های حمایتی روی می‌آورند. درمان‌های حمایتی رایج شامل مدیتیشن، آزادسازی، ورزش، طب سوزنی و داروهای گیاهی است. همچنین برای درمان افسردگی از موسیقی ‏درمانی‌ نیز استفاده می‌شود.

موسیقی برای خواب

از بهترین نعمتهایی که خداوند به انسان عطا کرده، خواب است. متاسفانه  درگیری‌ها و مشکلات زندگی مدرن امروزی در عملکرد این نعمت الهی اختلال به وجود آورده. موسیقی شاید مهمترین محرک برای پاسخ به این عنصر گمشده زندگی انسان باشد. امروزه موسیقی درمانی با روش‌های پیشرفته و بسیار موثر خود، ذهن و جسم افراد را آرام می‌کند، وجود آنها را آرام می‌کند و خواب را به نقطه اصلی و شیرین زندگی آنها باز می‌گرداند. علم امواج و فرکانس‌ها علاوه بر مضامین موسیقایی، در حل مشکلات آرامش و خواب و ایجاد خوابی با کیفیت، سهم بسزایی در زمینه موسیقی درمانی داشته است.

موسیقی برای ریلکسیشن (Relaxation)

زندگی در عصر مدرن تجربه‌ای از زندگی است که بشریت هنوز توانایی عادت کردن به آن را پیدا نکرده است. انسان مدرن که در هجوم و بمباران رسانه‌ها زندگی می‌کند، با بحران‌های داخلی و خارجی مواجه شده است. موسیقی همیشه راهی برای درمان ذهن بوده و بوده است. موسیقی علاوه بر جنبه فنی، همواره وسیله‌ای برای رهایی از دغدغه‌ها و ورود به دنیایی بوده که به گفته افلاطون متعلق به روح است. در عصر مدرن، به لطف پیشرفت‌های علمی و توسعه فناوری‌ها و امکانات، می‌توان با هدفی خاص و تنها موسیقی درمانی، موسیقی خلق کرد و حس آرامش بخش را ایجاد کرد. موسیقی آرامش بخش راهی برای رهایی از تنهایی در میان جمعیت و ورود به خلوت ذهنی است.

موسیقی تقویت کننده حافظه (Memory Booster)

حافظه که با نام یادسپاری نیز شناخته می‌شود، توانایی و مهارتی سه مرحله‌ای است که به وسیله آن انسان‌ها توانایی به خاطر سپردن وقایع روزمره و حفظ نسخه‌ای انتزاعی از رویداد‌ها را به دست آورده‌اند. طبیعی است که حافظه قوی آرزوی هر فرد در طول زندگی است و هر فردی بر اساس حافظه خود برای دستیابی به دانش گسترده تری تلاش می‌کند.

راه‌های زیادی برای تقویت حافظه، مطالعه، مدیتیشن، غذاهای مختلف وجود دارد و در نهایت مدرن ترین روش، موسیقی درمانی است. به این ترتیب، موسیقی با تأثیرگذاری بر مغز برای رمزگذاری، ذخیره و بازیابی حافظه را بهبود می‌بخشد که عملکرد ذهنی و فیزیکی فرد را بهبود و افزایش می‌دهد.

رابطه موسیقی و اعتماد به نفس (Self-Confidence)

به جرات می‌توان گفت اعتماد به نفس یکی از مهم ترین ویژگی‌های انسان برای رسیدن به پیشرفت و موفقیت است. یک ویژگی کاملاً درونی که به شما اجازه می‌دهد تا به توانایی‌ها و استعدادهای خود ایمان داشته باشید و تحت تأثیر تجربیات گذشته پیش بروید. یکی از راه‌های تقویت این حس درونی پر جنب و جوش این است که از طریق موسیقی بر ضمیر ناخودآگاه تاثیر بگذارید.

امروزه محققان بارها و بارها نتایج مثبت و شگفت انگیزی را در مطالعات خود در مورد تاثیرات امواج موسیقی درمانی بر اعتماد به نفس، خودباوری و عزت نفس ثبت می‌کنند. با استفاده از موسیقی درمانی در کنار سایر رویکردهای رفتاری و روانشناختی، این قدرت درونی عالی به اوج می‌انجامد و به شما امکان می‌دهد قوی تر از همیشه پیش بروید.

موسیقی برای انرژی مثبت (Positive Energy)

هر روز صبح با شنیدن اخبار در شبکه‌های اجتماعی، تلویزیون و سایر رسانه‌ها، اولین چیزی که به ذهنمان خطور می‌کند، انرژی منفی و اخبار ناخوشایندی است که در حال انتشار است. هر لحظه از زندگی ما با مبارزه با انرژی منفی ناشی از دنیای بیرونی یا درونی مرتبط است. موسیقی همیشه راهی برای مقابله و رهایی از این انرژی‌های منفی بوده است. در عصر ما، به لطف پیشرفت‌های علمی در موسیقی، راه‌هایی برای مبارزه با این انرژی منفی کشف شده است.