موسیقی فقط شامل پیانو و ویولن نمی‌شه، موسیقیدان هم فقط بتهون نیستش. ما به عنوان یک ایرانی باید خیلی بیشتر چیزی که الان درباره موسیقی سنتی و دستگاه‌های موسیقی کشورمون می‌دونیم اطلاعات کسب کنیم.
معرفی هفت دستگاه موسیقی
معرفی هفت دستگاه موسیقی
دلشاد موزیک به عنوان اولین فروشگاه موسیقی ایرانی وظیفه خودش میدونه که این اطلاعات رو در اختیار مردم قرار بده تا با آشنایی همه با اساس موسیقی ایرانی گامی در راستای تعالی فرهنگ این مرز و بوم برداشته باشه پس برای آشنایی با دستگاه‌های موسیقی ایرانی تا آخر این مقاله همراه دلشاد موزیک باشین.
موسیقی دستگاهی چیه؟
معرفی هفت دستگاه موسیقی
شاید اینطوری به نظر برسه که هیچ‌کس دستگاه‌های موسیقی ایرانی رو جدی نمی‌گیره اما نباید فراموش کرد که موسیقی کلاسیک ایرانی با نام موسیقی دستگاهی شهرت داره.
موسیقی سنتی ایرانی شامل هفت دستگاه متفاوته که طی سالیان دراز در سراسر کشور رواج داشته و حتی بر فرهنگ موسیقیایی کشورهای همسایه از جمله ارمنستان، آذربایجان، پاکستان، افغانستان و ترکیه تاثیرهای مهمی گذاشته. در این مقاله، دستگاه های موسیقی ایرانی رو به طور مختصر معرفی می‌کنیم اما قبل از اون، توضیح مختصری در مورد دستگاه موسیقی و تاریخچه‌ش ارائه می‌دیم. پس، با ما همراه باشین.
نقش علی اکبر خان فراهانی در موسیقی دستگاهی
معرفی هفت دستگاه موسیقی
درست زمانی که هیچ کس موسیقی کلاسیک ایرانی رو جدی نمی‌گرفت، علی اکبر خان فراهانی در زمان قاجار گوشه‌های مختلف رو از سراسر ایران در قالب هفت دستگاه و پنج آواز جمع‌آوری کرد و به نظم دراورد و به این ترتیب موسیقی کلاسیک ایرانی برای اولین بار مدون شد.
آقا علی اکبر خان فراهانی مشهور به جناب میرزا، فرزند شاه ولی‌الله در د‌یار فراهان دیده به جهان گشود. ژان د‌ورینگ موسیقیدان و موسیقی‌شناس فرانسوی در مورد این موسیقیدان می‌گه: (در زمان ناصرالد‌ین شاه تغییری صورت گرفت و نوازند‌گان مکتبی از گروه‌های مطربی جدا شد‌ند و با احترام بیشتری رو به رو گشتند. او ظاهراً بین سالهای ۱۱۹۰ تا ۱۲۳۵ شمسی می‌زیسته)
آقا علی اکبرخان فراهانی رو می‌تونیم پدر موسیقی کنونی ایران دونست و به بیانی دیگه تاریخ موسیقی معاصر ایران با آقا علی اکبرخان فراهانی شروع شده.
الفبای موسیقی
معرفی هفت دستگاه موسیقی
برای همه صدا‌های موسیقی از بم‌ترین تا زیرترین‌شون هفت نام در نظر گرفته شده که به اون‌ها نت موسیقی می‌گیم. این هفت نام در برخی کشورهای غربی با کلمه‌هایی با هجای تکی و در بعضی به صورت الفبایی تلفظ می‌شن. نام نت‌ها در زبان فارسی از نام‌گذاری هجایی تشکیل شده.
دستگاه موسیقی
منظور از دستگاه موسیقی، ترکیبی از نغمه‌هاییه که در یک گام و با فواصل نت هماهنگ اجرا می‌شن. همون‌طور که اشاره کردیم، موسیقی کلاسیک ایرانی و ساز های ایرانی دارای هفت دستگاه هستش که هر کدوم حال و هوای کاملا متفاوتی رو به گوش مخاطب می‌رسونن.
قدمت استفاده از دستگاه‌های موسیقی ایرانی به دوران قاجار برمی‌گرده. به خاطر استفاده از همین دستگاه‌ها هستش که موسیقی ایرانی، تفاوت قابل توجهی با موسیقی خیلی از کشورهای دنیا پیدا کرده.
اگر به خود کلمه دستگاه دقت کنین، متوجه می‌شین که از دو واژه جدا یعنی «دست» و «گاه» تشکیل شده و بر مکان و زمان نغمه اجرا شده اشاره داره.
لازم به ذکره که از دوران ساسانی تا الان، به موسیقی‌ای که با دست اجرا میشه، دستان می‌گن. حالا که با دستگاه موسیقی آشنایی کوتاهی پیدا کردین بهتره به معرفی هفت دستگاه موسیقی سنتی ایرانی بپردازیم.
این دستگاه‌ها عبارتند از:
- دستگاه شور
- دستگاه راست پنجگاه
- دستگاه سه‌گاه
- دستگاه همایون
- دستگاه چهارگاه
- دستگاه ماهور
- دستگاه نوا
دستگاه ماهور
معرفی هفت دستگاه موسیقی
دستگاه ماهور با داشتن بیشتر از 50 گوشه یکی از گسترده‌ترین دستگاه های موسیقی ایرانی به حساب میاد. بیشتر قطعات ساخته شده در دستگاه ماهور شاد هستن و بیشتر در جشن‌ها اجرا می‌شن. دستگاه ماهور شامل چند بخش هستش:
- موسیقی منطقه سیستان و بلوچستان
- موسیقی منطقه خراسان
- موسیقی منطقه لرستان
- موسیقی آذری آذربایجان
دستگاه ماهور رو میشه شبیه به گام ماژور در موسیقی کلاسیک غربی دونست. از مهم‌ترین قطعات ساخته شده در دستگاه ماهور میشه به آهنگ‌های «وفا» از محمدرضا شجریان، آلبوم «بت چین» از محمدرضا شجریان و آهنگ «مرغ سحر» از مرتض نی داوود اشاره کرد.
دستگاه شور
معرفی هفت دستگاه موسیقی
با توجه به اینکه قسمت زیادی از قطعات موسیقی ایرانی مثل تصنیف‌ها چهارمضراب‌ها و … بر اساس این دستگاه ساخته شدن میشه گفت این دستگاه یکی از بزرگترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی محسوب میشه و به عبارتی مادر بقیه دستگاه‌ها به حساب میاد.
حتی ترانه‌های متعددی از موسیقی نواحی ایران در کوک‌هایی معادل دستگاه شور اجرا می‌شن.
اسم‌های گوشه‌های دستگاه شور عبارتند از:
- کرشمه
- نغمه
- حزین
- زیرکش سلمک
- سلمک
- گوشه ابوعطای بزرگ
- مجلس‌افروز
- دوبیتی
- رضوی
- شهناز
- مثنوی
- بیات‌کرد
- ضرب‌اصول
- شهرآشوب
همچنین اسامی آوازهای دستگاه شور عبارتند از:
- آواز ابوعطا
- بیات ترک
- افشاری
- دشتی
- بیات کرد
دستگاه سه‌گاه
معرفی هفت دستگاه موسیقی
این دستگاه رو میشه یکی از قدیمی‌ترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی نام گذاشت و به نظر میرسه سه‌گاه تبار کهن تری نسب به بقیه دستگاه‌ها داره.
دستگاه چهارگاه
معرفی هفت دستگاه موسیقی
دستگاه چهارگاه مخصوص سحرخیزها هستش و به صبح تعلق داره. قطعا شما هم یکی از قطعات این دستگاه رو در خانه‌ی پدربزرگ یا از رادیو شنیدین. پس اگه صبح‌ها احساس خستگی و کسلی می‌کنین، به جای اینکه قهوه بخورین، آهنگ‌های ساخته شده در دستگاه چهارگاه رو گوش کنین تا خواب از سرتون بپره.
دستگاه همایون
معرفی هفت دستگاه موسیقی
معمولا انسان‌ها یک خصیصه‌ی مشترک دارن. وقتی ناراحت می‌شن، آهنگ غمگین گوش می‌دن که مطابق با حس و حال اون لحظات‌شونه. به عبارتی میشه گفت آهنگ‌های دستگاه همایون مخصوص همین مواقعه. موقع ناراحتی آهنگ‌های دستگاه همایون رو گوش کنین تا با حس و حال این دستگاه رو به خوبی درک کنین.
دستگاه نوا
معرفی هفت دستگاه موسیقی
این دستگاه از لحاظ کوک شباهت زیادی به دستگاه شور داره اما گردش‌های ملودی در اون تفاوت‌های اساسی با شور داره. این دستگاه حالتی عرفانی و خیلی عمیق رو در انسان به‌وجود میاره.
دستگاه راست پنجگاه
معرفی هفت دستگاه موسیقی
متاسفانه آهنگ‌های ساخته شده توسط این دستگاه زیاد نیست. دستگاه راست پنجگاه تقریبا شبیه دستگاه ماهوره. اما مثل دستگاه شور و نوا از لحاظ جمله بندی و فرودها و نت‌های ایست و شاهد تفاوت‌های اساسی با هم دارن.
جمع‌بندی
در این مقاله از دلشاد موزیک سعی کردیم تا حدودی شما رو با چند مفهوم اساسی در موسیقی دستگاهی ایرانی آشنا کنیم. حالا که درک نسبی‌ای از این دستگاه‌ها و گوشه‌ها به‌دست اوردین، سری به دنیای موسیقی کلاسیک ایرانی بزنین و از هر دستگاه چندتا قطعه رو گوش کنین. مطمئنم که گوش دادن به این قطعات، حال دلتون رو خوب می‌کنه.
2 دیدگاه در “معرفی هفت دستگاه موسیقی”
مگه بت چین یا مرغ سحر متعلق به شجریان بوده؟
دوست عزیز منظور قطعات نامبرده با صدای شجریان است.