معرفی و تاریخچه ساز سه تار

سه‌تار، یکی از سازهای سنتی و محبوب ایران است که در خانوادهٔ تنبور قرار می‌گیرد. این ساز در طول زمان تغییراتی را تجربه کرده است ولی همچنان وابستگی به تنبور و شکل دستهٔ آن را حفظ کرده است.

در گذشته، سه‌تار دارای سه تار (سیم) بود، اما اکنون از چهار سیم تشکیل شده است. سیم سوم و چهارم سه‌تار به هم نزدیک هستند و به صورت همزمان نواخته می‌شوند، و این دو سیم معمولاً با نام “سیم بم” شناخته می‌شوند.

سه‌تار به عنوان یک ساز قدیمی دارای تاریخچهٔ طولانی است. نمونه‌هایی از این ساز به قرن ۱۲۰۰ هجری قمری بازمی‌گردند، که نشان از وجود سازهایی مشابه سه‌تار در آن زمان دارند.

همچنین، نشانه‌هایی از سازهای هم خانوادهٔ سه‌تار در آثار سفالی که در شوش کشف شده‌اند وجود دارند. این آثار به حدود دو هزار سال قبل از میلاد بازمی‌گردند و نشان از قدمت و استمرار استفاده از سازهایی مشابه سه‌تار در ایران دارند.

با گذشت زمان، برخی از موسیقیدانان و نوازندگان برجسته مانند ابونصر فارابی، ابوعلی سینا، صفی الدین ارموی و ابوالحسن خان صبا درک کردند که افزودن یک سیم دیگر به سه‌تار می‌تواند به کیفیت و قدرت صدای آن افزوده شود.

به همین دلیل، سه‌تارهای امروزی دارای چهار سیم هستند. این سیم از نظر تاریخی، چهارمین سیمی است که به ساز افزوده شده است، اما در ترتیب قرارگیری سیم‌ها از پایین به بالا، سیم سوم قرار دارد.

معرفی و تاریخچه ساز سه تار

سیم سوم سه‌تار به عنوان سیم مشتاق معروف است و به روایتی، ابوالحسن صبا (مشتاق علی شاه) این سیم را برای نخستین بار به سه‌تار اضافه کرده است. صدای سه‌تار برای نخستین بار در سال ۱۳۰۶ با اجرای پروانه ضبط شد.

از قدیمی‌ترین نمونه‌های سه‌تار، سازی که به نام ناصرالدین شاه قاجار شناخته می‌شود، وجود دارد. این ساز به طور اتفاقی به دست استاد احمد عبادی رسیده است.

داستان آن این است که ناصرالدین شاه سه‌تار خود را به یک فرد هدیه داد و پسر همان فرد برای یادگیری سه‌تار به استاد احمد عبادی مراجعه کرد. سال‌ها بعد، وقتی صدای نوازندگی سه‌تار احمد عبادی را از رادیو شنید، متوجه شد که او پسر استادش است و این ساز را به او هدیه داد.

ویژگی های ساز سه تار

سه‌تار، یکی از سازهای مشهور و زیبای موسیقی ایرانی است که به وسیلهٔ ناخن انگشت اشارهٔ دست راست نواخته می‌شود. این ساز دارای ۴ سیم است که از جنس فولاد و برنز ساخته شده‌اند و به صورت موازی با دسته از کاسه تا پنجه کشیده می‌شوند. سه‌تار دارای ۲۸ پردهٔ قابل حرکت است که از جنس روده‌ی حیوانات یا ابریشم ساخته می‌شوند.

صدای این ساز ظریف و تو دماغی است و تا حدی غمگین بوده و گستره صوتی آن از بمِ دو زیر خط حامل تا لا بمل بالای خط حامل و به طور نتیجه 2 اکتاو یک فاصلهٔ ششم بزرگ را شامل می‌شود.

معرفی و تاریخچه ساز سه تار

سه‌تار در گذشته هم‌خانواده با سازهایی مانند دوتار و تنبور بوده است و امروزه به تار بسیار نزدیک‌تر است. در موسیقی دستگاهی ایران، استفاده از سه‌تار بسیار رواج دارد.

به دلیل ضعف صدای این ساز، بیشتر برای تک‌نوازی‌ها استفاده می‌شود. هر دستگاه موسیقی کوک خاصی برای سه‌تار دارد، اما فاصلهٔ چهارم یا پنجم پایین رونده عموماً بین سیم‌های اول و دوم ثابت است.

نوازندگان سه‌تار در حین نوازش، در حالت نشسته روی زمین یا صندلی قرار می‌گیرند و کاسهٔ ساز را به صورت مورب و با زاویهٔ ۴۵ درجه روی ران راست خود قرار می‌دهند. سپس با سر انگشتان دست چپ روی پرده‌ها (دستان‌ها) روی دستهٔ سه‌تار حرکت می‌دهند و با انگشت اشارهٔ دست راست به سیم‌ها ضربه می‌زنند.

معمولاً برای نوازندگی، انگشتان اشاره، میانی، حلقه و در بعضی موارد انگشت کوچک دست چپ استفاده می‌شوند. همچنین، در آثار استادان، استفاده از انگشت شست برای پرده‌گیری روی سیم بم نیز معمول است.

در حین نوازندگی سه‌تار، می‌توان با زخمه‌زدن نزدیک به خرک، صدا را کمی زبر و خشن تر کرد؛ و با انجام این کار نزدیک به گلوی ساز، صدایی نرم و ملایم و به طور اصطلاحی پخته‌تر تولید می‌شود.

ساختمان و اجزای سه تار

سه‌تار دارای دو قسمت کاسه و دسته است. خرک روی صفحه و سیم‌گیر در انتهای کاسه قرار دارد به‌گونه‌ای که اگر ساز ایستاده روی زمین باشد، سیم‌گیر با زمین در تماس خواهد بود.

در انتهای دسته، پنجه قرار دارد که محل قرارگرفتن گوشی‌ها یا ابزارهای تنظیم کوک است. سه‌تار در مقایسه با تار، فاقد جعبهٔ گوشی است و گوشی‌ها روی سرپنجه سوار شده‌اند و داخل آن نیستند.

صدای سه‌تار به دلیل نواخته شدن با کنار ناخن انگشت سبابه دست راست، مخملی و ظریف است. این ساز با صدا به‌دست آمده ارتباط مستقیمی با اعصاب و روان نوازنده برقرار می‌کند و از این رو، سه‌تار را اغلب همدم اوقات تنهایی نوازنده می‌دانند.

معرفی و تاریخچه ساز سه تار

اگرچه بسیاری از شنوندگان ساز سه‌تار را دارای لحن و نوای غمگینی می‌بینند، اما نوازندگان معاصر موسیقی ایرانی در تلاش برای توسعه موسیقی مدرن و نوی ایران، آثاری آفریده‌اند که با حال و هوایی که تا دو دهه پیش از این ساز تصور می‌شد کاملاً متفاوت است.

بنابراین، سه‌تار قادر است در قالب‌های موسیقی مختلفی علاوه بر لحن غمگین، حس و هیجان‌های متنوعی را به اشتراک بگذارد.

کاسه سه تار

درست است که کاسهٔ سه‌تار از نظر ساختاری مانند کاسهٔ عود یا تنبور است، اما خیلی کوچک‌تر از آنها و شکلی گلابی دارد.

معرفی و تاریخچه ساز سه تار

ابعاد کاسهٔ سه‌تار معمولاً درازایی بین ۲۶ تا ۳۰ سانتی‌متر، پهنایی بین ۱۲ تا ۱۶ سانتی‌متر و ژرفایی نزدیک به ۱۳ سانتی‌متر است. این کاسه معمولاً از چوب توت یا گردو ساخته می‌شود. ساختار کاسهٔ سه‌تار می‌تواند یک تراش یک تکه از چوب باشد و یا از ترک‌های جداگانه و به هم چسبیده ساخته شده باشد.

همچنین برای مشاهده قیمت سه تار و مقایسه سه تار های مختلف روی لینک زیر کلیک کنید.

مشاهده انواع سه تار

مقایسه سه تار های دلشاد موزیک

معرفی و تاریخچه ساز سه تار