فهرست کتاب تنبک نوازی به روایت امیرناصر افتتاح
- مقدمه
- بخشی از سخنان استاد امیرناصر افتتاح
- یادداشت هایی از ابوالحسن صبا در باره تنبک
- علائم و تکنیک ها
- تصاویر
- جدول راهنمای نت ها و سکوت ها
- فصل او ۴/۲
- فصل دوم ۴/۳
- فصل سوم ۸/۳
- فصل چهارم ۴/۴
- فصل پنجم ۴/۶
- فصل ششم ۸/۶
مقدمه کتاب تنبک نوازی به روایت امیرناصر افتتاح
امروزه کتابهای آموزشی بسیاری با نگارشهای گوناگون برای آموختن تکنیکها و نحوه نواختن ساز تنبک در دسترس علاقمندان قرار دارد اما نوآموزان همچنان با مشکلات زیادی مواجهاندا شاید اولین نکته ای که باعث سردرگمی هنر جویان علاقمند میشود.
همان گام اول آموزش و انتخاب روش تدریس مناسب در بین این ازدحام است؛ چرا که هر یک از کتابها درصدد ایجاد راهی نو و شیوه ای جدید بر آمده اند تا آنجا که حتی تلاش داشتهاند در جزئیات نیز وامدار یکدیگر نباشند.
در این همهمه آنچه کمتر مورد توجه قرار گرفته گویا همان «هنراموز» است لازم به یادآوری است که نگارنده در اینجا قصد بررسی انواع شیوه های آموزشی موجود را ندارد؛ زیرا این امر نه تنها راهگشا نیست؛ بلکه میتواند بر پیچیدگی ها و اختلافات موجود نیز بیفزاید.
یکی از منابع معتبر و شناخته شده در این زمینه دست نوشته های امیر ناصر افتتاح، معلم گرانقدر تنبک نوازی است که نزد اهل فن نیاز به معرفی ندارد.
این آثار نفیس که به نفس گرم استاد افتتاح مزّین، است سال ها منبع بهره گیری اساتید و هنر آموزان بوده و هست در اینجا به ارزشیابی این دست نوشته ها نیز نخواهیم پرداخت؛
چرا که عملکرد آن خود شاهد این مدعاست با توجه به شرایط متغیر زمان که هر پدیده ای را متاثر میسازد لازم به نظر رسید به منظور سهولت در، تدریس برخی از نشانه ها و علائم با توجه به آنچه که امروزه مرسوم است تغییر یابد. از این رو بر آن شدیم تا با در نظر گرفتن این موارد، در حد توان، تغییرات زیر را اعمال نمائیم:
– دسته بندی مطالب و تبدیل شدن آنها به قطعات مشخص در حد امکان با در نظر گرفتن مفاهیم جملات و تکنیک های به کار رفته در آنها.
– یکدست کردن شیوه نت نگاری و آنچه امروزه به همت اساتید گذشته بیشتر مرسوم و معقول است.
– ایجاد مقدمه برای قطعاتی که شاید از نظر تکنیک شروعی سنگین برای هنرجوی مبتدی دارند.
– ایجاد قرینه سازی برای جملات از نظر موسیقایی برای فهم و درک بهتر مطالب.
– پرهیز از تکرار و حذف درس هایی که مشابهت های بسیاری در آنها دیده میشد.
حمید قنبری پدرام خاورزمینی
تیرماه ١٣٩۴
بخشی از سخنان استاد امیر ناصر افتتاح
من امیر ناصر افتتاح متولد ۱۳۱۴ نوازندگی تنبک را از سن دوازده سالگی آغاز کردم و از سن هفده سالگی با رادیو همکاری داشته ام که به صورت همکاری با برخی تکنوازان و بعضی ارکسترها بوده است و در اجرای برنامه های رادیویی همچون «گلها»، «برگ سبز گلهای جاویدان»، «گلهای صحرائی و … نیز شرکت داشته ام.
در گذشته اجرای این ساز بدینگونه که امروز هست نبوده و بنیانگذار نوازندگی نوین این ساز شادروان «حسین تهرانی» است. البته قبل از جناب تهرانی نوازندگانی همچون «مهدی غیاثی شعبان» قناری و آقای «روانبخش» هم بوده اند ولی زحمات جناب تهرانی عامل اصلی تحول این ساز است بعد از آقای تهرانی دیگران نیز سعی در ارتقاء این ساز داشته اند ولی آنگونه که حق این ساز است که شناخته شود متاسفانه هنوز اقدامی انجام نشده است.
آموزش نوازندگی این ساز نیز در گذشته جنبه رسمی نداشته و هر نوازنده ای روش ابداعی خودش را به کار می گرفته است. مثلا با استفاده از شمارش «یک صد و بیست و چهار» برای معرفی ریتم ۴/۲ و یا «بله و بله بله دیگه» برای ریتم ۸/۶ بهره می گرفتند ولی امروز آموختن و آشنایی با نت برای نوازندگان این ساز الزامی است.
من از زمان شروع ،تدریس که حدوداً سی و دو سال از آن میگذرد در اندیشه بهره گیری از زمانبندی نتهای متداول موسیقی برای آموزش این ساز بوده ام بدین منظور از همان زمان بندی استفاده کرده ام و برای معرفی تکنیکهای اجرایی نیز علائمی ابداع کرده ام که روی نتها نوشته میشود.
قبل از این برخی نوازندگان از نامنت ها با فرکانس مشخص مانند: sol, mi و یا la برای نامگذاری تکنیک ها استفاده می کردند که این روش با توجه به اینکه ما در تنبک فرکانس مشخصی نداریم صحیح نیست از این رو استفاده از دیگر علائم متداول برای مشخص کردن حرکات دستها مناسب تر است.
به طور مثال علامت ( ۷ ) و ( (۸) که در دیگر سازها مشخصه دست چپ و راست است من از آنها برای علامت گذاری استفاده کرده ام و برای تنوع تکنیکها با اضافه کردن علامتهایی بالای (۷) و (۸) حرکات را از هم تفکیک کرده ام.
علامتی مانند نقطه روی هفت برای دست بالا (۷) و یا استفاده از کمان برای مشخص کردن اجرای چهارانگشت ( V ) و یا علامت (۸) برای اجرای پنج انگشت دست پایین از ابداعات این جانب است.
برای اجرای تکنیک ” اشاره” با دو دست این اسم بالای نت نوشته میشود و برای اجرای ریزها از حرف (R) بهره برده ام. برای انواع ریز هم علائمی مانند:
(R) برای ریز (پر و یا (R) برای ریز بهحالت سردین” و (R) پلنگ برای اجرای ریز پلنگ استفاده شده است در طول تجربه تدریس، اینجانب ساده و زود فهم بودن این علائم باعث استقبال هنرآموزان در فراگیری نواختن این ساز است.
برگرفته از فیلم مستنفد ” گفتگو با اساتید موسیقی ١٣۶٣ – ١٣۶۴ –
کاری از احمدرضا مؤید محسنی
یادداشت هایی از استاد فقید ابوالحسن صبا درباره
تمبک (ضرب)
موسیقی ترکیب میشود از اصوات مختلفه که هر یک از آن اصوات دارای طول مدت متفاوتی است. عده اصوات تا حدی محدود است.
ترکیب مختلف بودن طول اصوات است که ایجاد انواع موسیقی دنیا را از بدو خلقت تاکنون نموده و بعد هم خواهد نمود موسیقی از ترکیبات کوچکی ترکیب میشود که در علم موسیقی آن را میزان میگویند.
در هر میزان مقداری اصوات موجود است که حاصل جمع هر میزان با سایر میزان ها یکی است.
مقیاس واحد زمان را در موسیقی قدم فرض کرده اند. البته یک اندازه (فیکس) پابرجا نیست زیرا ممکن است قدمها از لحاظ تندی و کندی بلندی و کوتاهی اختلاف داشته باشند.
ولی مخصوصا قدم را مقیاس واحد گرفته اند که واجد این خاصیت است زیرا واحدهای مختلفی از لحاظ تندی و کندی در موسیقی مورد احتیاج است و برای اینکه مقدار تندی و کندی برای نوازنده و یا خواننده معین شود، از اجرای (مترونوم) استفاده می شود.
مترونم اسباب کوچکی است دارای تیغه فولادی که وزنه ای در انتهای آن وصل است که حرکتی نظیر حرکت پاندول ساعت های دیواری میکند.
روی تیغه فولادی مدرج و دارای دکمه ای است متحرک که با بالا بردن و پایین آوردن آن دکمه، حرکت پاندول تند و کند میشود.
روی باند سفیدی عده ضربات را به ترتیبی که چند عدد آن یک دقیقه میشود تعیین نموده اند که با حرکت دکمه متحرک روی فولاد مدرج هر سرعتی که لازم باشد بالا و پایین شود با اعداد ذکر شده تطبیق می دهند.
چنانچه دقت شود در شروع هر قطعه واحد زمان نوشته شده است. حال ( میخواهد سیاه باشد با سیاه نقطه دار و غیره).
مثلا یک سیاه مساوی است با ۱۰۸ یعنی دکمه روی درجه ۱۰۸ کشیده شده؛ تیغه فولادی که سر پایینش وزنه دارد و سر بالایش به واسطه سنگینی دکمه، طبعاً حرکت پاندولی مینماید و ۱۰۸ ضربه به سرعتی که جمع مقدارش یک دقیقه میشود میزند و سرعت ضربات برای نوازنده یا خواننده معلوم میشود.
ضرب هر یک از این ضربات را که نماینده یک واحد است ضرب می نامند و میزان که سابقاً ذکر شده تقسیمات کوچکی است که هر یک دارای چند ضرب است.
مثلا اگر در هر میزان دو واحد موجود بود آن قطعه را دو ضرب مینامند یعنی هر میزانش دارای دو قدم زمانی مساوی است.
همینطور سه ضرب و چهار ضرب که میزانهایشان دارای سه واحد یا سه قدم و چهار واحد و با چهار قدم است.
این ضربات شروع هر ضربی را اعلام میدارد و به همین ملاحظه شروع هر ضربی قوت دارد که شخص که موقعی که مشغول نوازندگی است میل میکند با حرکت پا یا دست آن را تعیین کند.
اما برای تشخیص و ضربات آن باید متوجه بود که ضرب اول آن قویتر از سایر ضربهاست. در این صورت اگر
یک قوی و یک ضعیف بود، میزان دو ضربی است. اگر یک قوی و دو ضعیف بود طبعا سه ضرب و هکذا یک قوی و سه ضعیف چهار ضربی است.
ضرب یا تنبک و زل آن در نوازندگی:
ضرب اسبابی است که عملش تعیین زمان موسیقی است. یعنی تعیین واحدها یا ضربهای میزان است که با زدن و ضربه بر روی پوست انجام می گیرد. به همین ملاحظه لفظ ضرب برای این اسباب استعمال می شود.
نام دیگر ضرب دمینک است که از دو سیلاب ترکیب شده: دم و یک ولی اصفهانی ها این لغت را صحیح تر می گویند: تمیک که از تم و یک ترکیب شده است.
هرگاه به وسط ضرب اشاره شود ثم صدا می دهد که همان شروع و قوت سر ضرب اول میزان است و یک به کنار ضرب که ریزه کاری و سایر ضربهای آن میزان است که بنا به روش و سلیقه نوازنده ضرب متفاوت است و در حقیقت زینت است.
برای خالی نبودن فاصله مابین ثم یک میزان و ثم میزان بعدی ولی عمده تم اول هر میزانی است که اگر سایر ریزه کاری ها هم نباشد چندان مهم نیست در جاز فرنگی ها که ضربه اش با پدال پا زده میشود عمل تم را که همان سر ضرب است. انجام میدهد و طبل کوچک و سایر ادوات جاز برای بقیه میزان و ریزه کاری ها است.
شکل و طرز ساختمان ضرب
ضرب از دو قسمت تشکیل می شود:
۱- مخزن صوت که استوانه ای است. اغلب از چوب گردو مجوف که قطر حصار استوانه از ۱ تا ۹ میلیمتر است و طول استوانه با قطر دایره آن مساوی است. ولی چون ضربها بزرگ و کوچک ساخته میشود، مسلماً این اندازه متغیر است. ضرب زورخانه از این قاعده مستثنا است.
۲- نفیر شیپوری است متصل به استوانه هرچند ما ضرب را به دو قسمت تقسیم نموده ایم، ولی خراط این دو قسمت را سر هم میتراشد تناسب اندازه های ضرب قطر دایره استوانه یعنی قسمتی که پوست نازک شکم گوسفند به آن متصل میشود با طول استوانه و طول تغیر و دهنه تغیر در هر ضرب باید مساوی باشد.
طرز نواختن ضرب یا ضرب گرفتن:
(مخفی نماند که ضرب گرفتن کتابه از بدگویی است). قسمت فرو رفتگی نظیر را (خواه روی صندلی و خواه روی زمین بنشینیم) بایستی روی زانوی چپ قرار داد و محکم نمود.
دست راست آزاد و در کنار دست راست ضرب ساعد چپ باید طوری روی استوانه ضرب قرار بگیرد که با دست چپ بتوان به پوست ضرب تلنگر نواخت.
دو صدایی که از ضرب خارج میشود: ثم و یک
برای صدای ثم انگشتان دست راست را قاشقی کرده و با نوک جمع شده انگشتان ضربه ای به وسط پوست زده و فوراً دست را بردارید. تا (رزونانس) ارتعاش و تموج هوا از سوراخ تغیر خارج شده و صدای ثم بدهد.
برای صدای یک . با هر دو دست این امر میسر است. اگر با دست راست باشد به حالت (چک) سیلی زدن به کنار ولیه ضرب ضربه ای بزنیدا صدای یک میدهد.
و اگر همین طور با دست چپ که ساعدتان روی استوانه ضرب قرار گرفته به حالت تلنگر زدن با انگشت وسط یا انگشتری یا انگشت کوچک و کمک شست به کنار ضرب ضربه ای بزنید صدای یک میدهد انگشتان مختلف نظر به عادت و سلیقه نوازنده است.
به طور خلاصه:
دست راست را گاهی قاشقی گرفته و به وسط ضرب ضربه میزنید صدای تم میدهد و گاه به حالت چک سیلی زدن یعنی انگشتان را صاف پهلوی هم قرار داده و به لبه پوست ضربه می زنند، آن وقت صدای یک میدهد این عمل دست راست است دست چپ به لبه ضرب به حالت تلنگر ضربه ای به پوست میزند که صدای یک میدهد.
یک عمل دیگر هم دست چپ دارد: در موقع ریز دادن که مقصود ادامه صدا است «تره مولو» هر دو دست به حالت چک زدن متناوباً یا یکی پس از دیگری به لبه پوست نواخته میشود.
(در اینجا دست چپ مانند دست راست عمل می کنند و دیگر با تلنگر عملی را انجام نمیدهد) و هکذا قبل از تمها که با دست راست قاشقی به وسط پوست ضربه نواخته می شود.
یک اشاره کوچک (حرف کوچک) به حالت چک سیلی با دست چپ به لبه پوست ضرب نواخته میشود که این هم به حالت تلنگر نیست. به جز این مورد یعنی ریز دادن و حرف کوچک قبل از تم (پیش نوازی) که دست به حالت چک زدن است.
در سایر موارد عمل دست چپ با تلنگر به لبه پوست ضرب می باشد. گاه یک را با هر دو دست یعنی دست راست را به حالت چک و دست چپ را به حالت تلنگر تواماً میزند.
اشخاصی هستند که حرکات را با دست چپ انجام میدهند. در این صورت همه حرکات و جزییات آن باید عوض شود و تنها ضرب را به جای زانوی چپ روی زانوی راست گذاردن صحیح نیست بدواً بایستی علامات مختلفه که برای نشان دادن دست چپ و راست و اجرای اصوات مختلف (صدای ثم و یک) تعیین شده شرح داده شود.
۱- ثم: علامتی است که مخصوص همان نمی است که با دست راست در وسط ضرب نواخته میشود. این علامت اگر به همان صورت نوشته شده باشد منظور همان است که با دست راست که به شکل قاشق گرفته می شود به وسط ضرب نواخته شود.
ولی اگر خط کوچک روی آن نگذاریم که در این صورت به این شکل در می آید (۴) میبایستی قبل از اجرای تم با دست راست قبلا به ضرب که به وسیله سه انگشت دست چپ اجرا می شود نواخته و بعد ثم را بنوازیم. این سه ضربه به قدری سریع است که در حقیقت به صورت حروف ریز اجرا میگردد یعنی جزء کشش همان ثم باید محسوب گردد.
۲- با دست راست دو عمل انجام میشود، یکی تم که قبلا شرح داده شد، دوم یک است که این عمل هم ممکن است با دست راست به صورت چک یا دست چپ به صورت تلنگر و یا با هر دو دست اجرا شود علامات مخصوص آنها به این قرار است:
دست راست «۸» دست چپ «۷» هر دو دست «X».
۳- علامت مشخص دیگر برای ریز است که به این صورت نوشته میشود:
۴- علامت (…) و بوی مخصوص برگشت دو میزان قبل است. واضح است که در ضرب ریتم های بی شماری وجود دارد که همه آنها ممکن است با هم اختلاف جزئی داشته باشند ولی در اصل یکی باشند.
البته چون همه آنها را نمی توان در اینجا شرح داد به طور کلی چند نمونه از ضربهای ساده دو ضربی و سه ضربی برای آشنا شدن به طرز نت نویسی آن در اینجا شرح داده میشود.
فراموش نشود که این جملات و علامات فعلا برای فراگرفتن نت جهت ضرب میباشد و ممکن است علامات دیگری هم برای عملیات دیگر که ضربگیران ماهر روی تنبک می نمایند انتخاب و استعمال شود و شرح فوق برای اساس و پایه کار است.
پشت کتاب تنبک نوازی به روایت امیرناصر افتتاح
«امیر ناصر افتتاح سال ١٣١۴ در تهران متولد شد. تنبک را نزد «هوشنگ مهرورزان» که از شاگردان ممتاز حسین تهرانی بود فرا گرفت.
وی با پشتکار فراوانی که از خود نشان داد توانست در مقام استادی قرار گیرد و شاگردانی نظیر:
«مرتضی اعیان»، «آبتین اجلالی»، «امیر بابک رکنی»، «حجت اله البرزی» «محمدرسولی»، «بهزاد رضوی»، «محمود فرهمندبافی» و «بهمن رجبی» را تربیت کند.
ه امیر ناصر افتتاح » در سال ١٣٣۴ به رادیو رفت و همکاری خود را با ارکسترهای رادیو آغاز کرد. اوج شکوفایی او زمانی بود که به برنامه گلها راه یافت و به همراه جهانگیر ملک به عنوان نوازنده ثابت بسیاری از برنامه ها معرفی شد.
او در یازدهم بهمن ماه ١٣۶۶ در سن ۵۲ سالگی بر اثر سکته قلبی دارفانی را وداع گفت و پیکرش در امامزاده طاهر کرج به خاک سپرده شد.
خرید آنلاین کتاب تنبک نوازی به روایت امیرناصر افتتاح شر نای و نی
در همین سایت دلشاد موزیک شما میتوانید کتاب تنبک نوازی به روایت امیرناصر افتتاح / نشر نای و نی / ویرایش و بازنویسی: حمید قنبری – پدرام خاورزمینی را به صورت آنلاین خریداری کنید.
همچنین بهتره بگیم سایت دلشاد موزیک بزرگترین آرشیو و فروشگاه آنلاین کتاب های حوزه موسیقی هست و شما میتوانید تقریبا هر کتابی که دلتون میخواهد رو در این کتابخانه پیدا کنید و به صورت آنلاین خرید کنید.
برای دیدن همه کتابها روی عکس یا لینک زیر کلیک کنید:
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.