کتاب شیوه کمانچه نوازی جلد دوم (مهدی اذرسینا)

سخن نویسنده کتاب شیوه کمانچه نوازی جلد دوم

مسرورم از اینکه شیوه کمانچه نوازی به چاپ دوم می­رسد. در سال­‌هائی که این کتاب در کلاس­ های موسیقی تدریس می­شد، ایرادهای چاپی و نگارشی آن تا حد ممکن یادداشت شد و در این چاپ ویرایش لازم صورت گرفت و درس‌­هائی نیز بر آن افزوده شد.

علاوه بر آن، مجموعه چهارگاه به کتاب سوم و چهارم اضافه گردید.

استادان محترمی که از سر لطف این کتاب را برای تعلیم انتخاب کرده ­اند.

استحضار دارند که هنرجویان بعد از آموزش این مجموعه در ادامه آموزش خود می­توانند از کتاب “آثاری از استاد بهاری” وآنگاه کتاب ردیف و آلبوم اجرا شده آن” ردیف موسیقی ایران روایت استاد برومند، با کمانچه نوازی و نغمه نگاری این نوازنده” استفاده کنند.

لازم می­دانم احترام عمیق خود را نسبت به تمام هنرمندان وارسته­ی که در راه اعتلای موسیقی ایرانی گام برداشته اند، بخصوص استادان و موسیقیدان­هایی که در این نوشته نامشان آمده است ابراز دارم.

صمیمانه سپاسگزار استاد علی تجویدی هستم که این نوشته با تائید و راهنمائی ­های ایشان فراهم آمد.

اهتمام گرانندگان و هنرمندان انتشارات محترم سروش را در به وجود آمدن این مجموعه پاس می­دارم.

مهدی آذرسینا

25/12/1386

 

فهرست کتاب شیوه کمانچه نوازی جلد دوم 

• تقریض، از استاد اصغر بهاری
• تقریظ، از استاد علی تجویدی
• کمانچه نواز و کمانچه نوازی
• بحثی پیرامون فاصله و ریتم در موسیقی ایرانی
• امکانات نوازندگی در کمانچه
•  شناخت ساز کمانچه
• طرز نشستن و به دست گرفتن ساز
• علامت­های ویژۀ نت نویسی کمانچه

کتاب سوم

مجموعۀ شور:

1. تمرین بر پرده­های شور
2. پیش درآمد: یوسف فروتن
3. سه گوشۀ اول از ردی ف شور نورعلی برومند (میرزا عبدالله)
4. چهار مضراب شور ابوالحسن صبا
5. تصنیف “چه شورها” عارف قزوینی
6. رنگ شهر آشوب از ردیف شهر آشوب

مجموعۀ ماهور:

1. آشنائی با پرده ­های ماهور
2. تمرین بر پرده ­های ماهور
3. پیش درآمد ماهور: درویش خان
4. نمونه ­ای از ردیف ماهور نور علی برومند (میرزا عبدالله)
5. چهار مضراب ماهور: اصغر بهاری
6. تصنیف “مرغ سحر” نی داود، بهار
7. رنگ ماهور: م. آذرسینا

مجموعۀ همایون:

1. آشنائی با پرده­ های دستگاه همایون
2. تمرین بر پرده­ های همایون
3. پیش درآمد: علی اکبر شهنازی
4. گوشه­ هائی از ردیف همایون نور علی برومند (میرزا عبدالله)
5. چهار مضراب درآمد همایون
6. تصنیف “شد خزان” بدیع زاده، رهی معبری
7. “رنگ فرح” از ردیف همایون

مجموعۀ چهارگاه:

1. آشنائی با پرده­ های دستگاه چهارگاه
2. گوشه­ های درآمد از دستگاه چهارگاه
3. ضربی چهارگاه: اصغر بهاری
4. چهار مضراب چهارگاه: اصغر بهاری
5. “بهار آمد” (آهنگی برای کودکان) در چهارگاه
6. “لزگی” از ردیف همایون نورعلی برومند (میرزا عبدالله)

کتاب چهارم:

آهنگ هائی از موسیقی دستگاهی ایران برای کمانچه

1. “شمیم” (همایون): م. آذر سینا
2. “حدیث” (چهار مضراب بیداد): م. آذرسینا
3. “باوی” از ردیف همایون
4. “مجلس افروز” از ردیف شور
5. “شوق” (چهار مضراب شور): م. آذر سینا
6. شوشتری – بیات اصفهان: اصغر بهاری
7. “نستاری” از ردیف نوا
8. مقدمه و چهار مضراب در چهار گاه: م. آذرسینا

 

سخن اصغر بهاری درباره کتاب شیوه کمانچه نوازی جلد دوم 

کتاب شیوۀ کمانچه نوازی نوشته آقای آذرسینا را ملاحظه کردم. در بارۀ مطالب کتاب و منظور از تدوین آن صحبت­هایی با بنده کردند. به زخماتی که ایشان در ای راه کشیده اند کاملا آشنا هستم. کارشان در خور تقدیر است.

در مورد سازهای دیگر آقایان تا حدی کارهایی کارهای کرده بودند ولی متاسفانه کمانچه همیشه در تلاطم ایّام دچار پستی و بلندیهایی بوده، خوشبختانه در دو دهۀ اخیر افرادی ارزش ­های والای این ساز اصیل و با ارزش را درک کردند و در پی آشنایی با آن برآمدند که یکی از آنها آقای آذر سینا است.

کوشش ایشان را در شناساندن این ساز قدر دانی می­کنم و موفقیت در کلیه کارهایشان را از ایزد یکتا خواستارم.

اصغر بهاری

 

سخن علی تجویدی درباره کتاب شیوه کمانچه نوازی جلد دوم 

بنام خُداوند جان و خرد

پس از شنیدن نغمات دل انگیز و پرشور کمانچه آقای مهدی آذرسینا و دیدن کتابی هک به کوشش ایشان برای معرفی و آموزش نوازندگی این ساز بسیار قدیمی و با ارزش ایرانی تهیه و تدوین شده یکی از آرزوهای دیرینه ­ام بر آورده شد.

اوّلین بار در ایران کتاب دراین زمینه بر پائه علمی همراه با نوار موسیقی تهیه می­شود تا برای هنرجویان رشته موسیقی آموزنده و راهگشا باشد. قبل از اینکه در بارۀ ارزش و اهمیت کتاب حاضر مطلبی بنویسم شایسته­است برای سوابق تاریخی کمانچه اشاراتی هرچند مختصر انجام پذیرد.

پُرفسور آلبرلاومینایاک در کتاب خود تحت عنوان موسیقی و موسیقیدان­ ها[1] اطلاعات جالبی در اختیار ما می گذارد که مفاد آن در اینجا نقل می­شود:

ما باید سرمنشاء ویلن و آلات هم خانواده آن را که ویلن سردسته همه آنهاست در هند و در زمان راواما[2] پادشاه سیلان که در حُدود پنجهزار سال قبل از میلاد مسیح می زیسته بیابیم، در آن زمان سازی بنام راوناسترن[3] ابداع شده که به نظر می رسد قدیمترین ساز آرشه­ای در جهان باشد.

در آن عصر ابتدایی نظیر این ساز در دست راهبان وابسته به فرقه­های فقرای بُودایی بوده است.

این آلت موسیقی ابتدایی شامل تمام اجزای تشکیل دهنده ویلن بوده مانند جعبه تولید صدا دسته و پیچ کننده دموی آرشه، و اوّلین نوع پیشرفته آن اُمّرتی[4] نام داشته و بعدها به کمان اگوز تبدیل شده، کمآن اگوز[5] نام سازی بدوه معمول بین اعراب و ایران­ ها.

اسامی سازهایی از این دست مانند روبب[6] بل[7]، ربک[8] و ربکیشنو[9]، نقصان تاریخی را جُبران می­کند زیرا این اسمی خود مشخص کننده ریشۀ خانوادگی این سازها هستند.

با توجّه به واژه­های روبب ربل و کمان اگوز و نیز تصریح لاوینیاک که این سازها بین اعراب و ایرانی­ها معمول بوده به سادگی پی می بریم که روبب ربل و ربک به ظّن قوی همان رباب[10] متداول در زبانن فارسی است.

کمان اگوز که به صورت کمانچه عجوز[11] هم ثبت شده احتمالا کمال گوز بوده که ترکیبی است  از دو واژه فارسی[12]. ذکر این نکته ضروری است که هم اکنون در بیشتر کشورهای عربی نام ویلن را کمنجه گذاشته اند.

به طوری که لاوینیاک می نویسد این دسته از سازها یعنی کمان اگوز (کمانچه)، رُبب بل و ربک در قرون وسطی از کشورهای عربی به اروپا راه پیدا می کند و پس از مدّتی اروپائی­ها تحت تاثیر این آلات موسیقی سازهایی به نام وی­یِل[13] و یُل[14] (یا ویولا) و نوع کامل ان را به نام ویلن[15] ساخته اند.

با توجه به مراتب فوق و سوابق تاریخی کمانچه و نیز ارزش و اهمیت این ساز به دلیل مقدورات اجرائی فراوان جای بشی شگفتی است که تا قبل از انتشار کتاب حاضر نوشته آقای مهدی آذرسینا اثری برای معرفی و آموزش این ساز ارزشمند نوشته نشده.

اوّلین بار است که به کوشش ایشان و به همّت سازمان انتشارات سروش که در راه اعتلای فرهنگ و هنر کشور ما خدمات ارزنده­ای انجام داده می می­دهد منتشر می­شود.

نگارنده نخستین بار آقای آذرسینا را که جوانی 18 یا 19 ساله بود در زمُره هنرجویان رشتۀ ویلن در هنرستان آزاد موسیقی ملّی دیدم که با شور و اشتیاق فراوان مشغول تمرین و نوازندگی ویلن بود.

ایشان برای بالا بردن سطح تکنیک نوازندگی ویلن مدت 4 سالهم تحت تعلیم آقای آنا ستاسف به شیوۀ غربی کار کرد و از رموز نوازندگی ویلن و مقدورات وسیعی که وارد آگاهی لازم را به دست آورد.

آقای آذر سینا از همان زمان برای ادامه تحصیل موسیقی وارد دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد و به جای ویلن نوازندگی کمانچه را به عنوان ساز تخصصی خود انتخاب کرد.

از آنجا که میان این دوساز قرابت وجود دارد کسانی که با تکنیک نوازندگی ویلن آشنا هستند پس از مدّتی تمرین و مارست می توانند از آموخته­های خود در کمانچه نوازی استفاده کنند. خوشبختانه چون آقای آذر سینا واجد این شرایط بود توانست با نگرشی جامعتر به نوازندگی کمانچه بپردازد.

ایشان طی دوران تحصیل در دانشکدۀ هنرهای زیبا، نوازندگی کمانچه زیر نظر استاد اصغر بهاری و ردیف­ های سازی به روایت مرحوم میرزا عبدالله را نزد زنده یاد نورعلی برومند و آقای دکتر داریوش صفوف فرا گرفت.

ایشان پس از اتمام تحصیل در دانشکده هنرهای زیبا و در دریافت لیسانس در سال 1353 کارگاه موسیقی کودکان و نوجوانان مرکز تبریز را تاسیس کرد و مدّت هفت سال مسئولیت ادارۀ آن را به عهده داشت. در همین زمان بود که بازنده یاد استاد غلامحسین بیگجه خانی نوازنده چیره دست تار آشنا شد.

استاد بیگجه خانی را من از زمانی که با شاد روان اقبال السطان آذر خوانندهُ الامقام همکاری داشت می شناختم.

بیگجه خانی هنرمندی بود بسیار متواضع و بدُون ادّعا و در تارنوازی صاحب سبکی ممتاز بود. افسوس که این هنرمند کم نظیر بسیار دیر به جامعه هنری معرفی شد و مرگ دلخراش و نابهنگام او هنرشناسان و هنرمندان را عزاردار کرد.

خوشبختانه آقای آذر سینا مدّت ها با این استاد کار کرد و از مکتب پر بار او توشه­ ها بر گرفت. سه نوازی­یی که با تار آن فقید و کمانچه آقای آذرسینا و با شرکت استاد محمود فرنام نوازندۀ در شیرار اجرا شد بسیار مورد توجه صاحب نظران قرار گرفت.

آقای آذرسینا در بعضی از کشورهای اروپایی کنسرت­هایی اجرا کرده که همگی با موفقیت همراه بوده، به علاوه سال ها در مرکز حفظ و اشاعه تبریز و تهران عهده دار تعلیم کمانچه نوازی به هنرجویان بوده­اند.

حاصل پانزده سال ممارست و تجربه این هنرمند کتاب و نوازی است که هم اکنون در اختیار هنردوستان خاصه هنرجویان رشته کمانچه نوازی قرار می گیرد.

همان طور که گذشته آقای آذرسینا با توجه به تکنیک نوازندگی ویلن توانسته است راه­ های تازه­ای برای نوازندگی کمانچه و آموزش آن در جهت انگشت گذاری و به خصوص استفاده از پوزیسیون­ های لازم روی دسته کمانچه ارائه کند.

صرف نظر از جنبه­ های هنری آقای آذر سینا مردی است فوق العاده حساس و مهربان و همین صفات دو نوازندگی ایشان اثر بسیار مطلوبی به جای گذاشته است.

موفقیت روز افزون این هنرمند وارسته را صمیمانه از درگاه خداوند آرزو می­کنم.

علی تجویدی

 

[1] .  Albert Lavignac La musique et’les musiciens (1956).

[2] . Ravana

[3] . Ravanastron

[4] . L’omerti

[5] . Kemangh-a-gouz

[6] . Rubebe

[7] rebelled

[8] . rebec

[9] . rebecchino

[10]  . در لغتنامه، ذیل «رباب» (بر وزن شباب) آمده است که ربات معرّب «رّواده» است و «رّواده» هب معنی آواز حزین است. به علاوه در کتاب فرهنگ واژه­های فارسی در زبان عربی، گرد آوردۀ محمدعلی اما شوشتری، تصریح شده که رباب از فارسی به عربی رفته است.

[11]. ابونصر فارابی، اموسیقی اکلبیر، قاهره: 1967، ص 800، یادداشت مصحح.

[12]. کمان در اصل خمان بوده، زیرا آلت نواختن (آرشه) به صورت ترک ه­ای بوده که اندک خمیدگی داشته و به مرور واژۀ خمان به کمان تبدیل شده؛ گُوز در فرهنگ­ های فارسی به معنی نارگیل و گردو است و بعدها اعراب به آن جوز گفته اند، فعلاً هم این واژه در زبان فارسی متداول است. با این توضیحات روشن است که چون کاسۀ صوتی کمان گوز را با نارگیل یعنی با گُوز می ساخته اند، این ساز را کمان گوز نامیده اند. نگارنده یکی از کمانچه­ های بیسار قدیمی را که داری کاسه­ای از جوز یا گوز یا نارگیل است، در اختیار دارد.

[13] . vielle

[14] . viole (viola)

[15] . Vioion

 

خرید کتاب شیوه کمانچه نوازی جلد دوم (مهدی اذرسینا)

در همین سایت دلشاد موزیک شما میتوانید کتاب نوای بهار را به صورت آنلاین خریداری کنید.

همچنین بهتره بگیم سایت دلشاد موزیک بزرگترین آرشیو و فروشگاه آنلاین کتاب های حوزه موسیقی هست و شما میتوانید تقریبا هر کتابی که دلتون میخواهد رو در این کتابخانه پیدا کنید و به صورت آنلاین خرید کنید. برای دیدن همه کتابها روی عکس یا لینک زیر کلیک کنید:

دیدن همه کتابهای فروشگاه دلشاد موزیک

کتابخانه دلشاد موزیک – بزرگترین کتاب فروش آنلاین در زمینه موسیقی (سنتی – پاپ – کلاسیک و..)