کمانچه از سازهای زهی قدیم ایران و در واقع نوع تکامل یافته‌ی ساز رباب است.کمانچه کاسه‌ای گرد و پایه‌ای آهنی دارد و مانند تار و ویولن، سیم‌های آن را با گوشی محکم و کوک می کنند. کمانی که با کمک آن ساز کمانچه را می‌نوازند کمانه نام دارد.
کمانه همان است که در ویولن کلمه فرانسوی آرشه به معنی کمان کوچک جای آن را گرفته است. برای صحبت درباره تفاوت کمانچه آذری و لری ابتدا بهتر است کمی درباره این ساز و تاریخچه آن توضیح دهیم و بعد از آن کمانچه آذری و کمانچه لری رو بشناسیم.
تفاوت کمانچه آذری و لری (ایرانی)
- 1 از ساز رباب تا کمانچه
- 2 پیشینه کمانچه به کجا برمی‌گردد؟
- 3 نوازندگان مشهور حال حاضر کمانچه چه کسانی هستند؟
- 4 ویولن می‌آید و کمانچه می‌ماند
- 5 ساختار کمانچه به چه شکل است؟
- 6 کمانچه را چطور کوک می‌کنند؟
- 7 طرز نواختن کمانچه به چه صورت است؟
- 8 تفاوت کمانچه آذری و لری در چیست؟
- 9 کمانچه در دیگر نقاط جهان
- 10 در هنگام خرید کمانچه به چه نکاتی باید دقت کرد؟
- 11 درباره دلشاد موزیک
- 12 مقایسه کمانچه های دلشاد موزیک
از ساز رباب تا کمانچه
تفاوت کمانچه آذری و لری (ایرانی)
شادروان خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران، کمانچه را تکامل یافته رباب می نامد: ساز اخیر رباب که اول دو سیم داشته و بعدها یک سیم دیگر به آن اضافه شده است و با کمانه به صدا در می آمده و همان است که ما امروزه آن را کمانچه می گوییم.
کمانچه در زمان صفویه و قاجار جز سازهای اصلی موسیقی ایران بوده است. و اولین صدای ضبط شده از آن به اوایل قرن بیستم میلادی بر می گردد. به همین جا اضافه می‌کند که از دورهٔ صفویه به بعد، کمانچه یکی از ارکان موسیقی ایران به شمار آمده است و این اصالت هنوز پابرجاست.
پیشینه کمانچه به کجا برمی‌گردد؟
تفاوت کمانچه آذری و لری (ایرانی)
پیشینه کمانچه در ایران به دوران پیش از حمله اعراب و ورود اسلام به آن میرسد و در نواحی سیستان و بلوچستان به نام غژک یا غیچک نامیده میشود.
البته شمار سیم‌های غژک از کمانچه بیشتر است. ابتدایی ترین نشانه های تاریخی آن به قرن چهارده میلادی در کتاب های ابونصر فارابی دیده می شود. ساز کمانچه در آذرماه سال ۱۳۹۶ به ثبت جهانی سازمان یونسکو رسیده است.
نوازندگان مشهور حال حاضر کمانچه چه کسانی هستند؟
تفاوت کمانچه آذری و لری (ایرانی)
نوازندگان مطرح حال حاضر این ساز عبارتند از اردشیر کامکار (عضو گروه مشهور کامکارها)، داود گنجه‌ای، کیهان کلهر، سعید فرج پوری، علی اکبر شکارچی، فرج علیپور ، هادی منتظری و سینا جهان آبادی. کمانچه با صدای تو دماغی مربوط به سبک قدیم این ساز و در واقع شیوهٔ کمانچه نوازی استاد اصغر بهاری است.
اما امروزه غیر از این سبک شیوهٔ کمانچه نوازی نوین هم وجود دارد که استاد بزرگ و شناخته شده یعنی کیهان کلهر آن را بارورتر کرده.
ویولن می‌آید و کمانچه می‌ماند
تفاوت کمانچه آذری و لری (ایرانی)
با ورود ویولن، تقریباً تمامی کمانچه کشان به این ساز پرجاذبه تازه وارد، روی آوردند و کمانچه را به کناری نهادند؛ آن هم بی آنکه ویولن را نیز آنگونه که باید به کار گیرند همان شیوه‌ی قدیمی کمانچه کشی را روی ویولن پیاده کردند.
تنها تفاوت در این بین آن بود که کمانچه را عمودی بر زمین تکیه می‌دادند و ویولن را افقی در زیر چانه می گذاشتند! فلذا پس از ذکر این اوصاف دریافته میشود که نامگذاری ناصرالدین شاه بر روی ویولن، که آن را کمانچه فرنگی نامیده چندان دور از واقعیت زمانه نبوده است.
این ساز جزء دسته سازهای زهی است و دارای ۴ سیم میباشد.
ساختار کمانچه به چه شکل است؟
تفاوت کمانچه آذری و لری (ایرانی)
این سیم‌ها به موازات تمام طول ساز امتداد دارد و صدای آنان خیلی خوش و جذاب میباشد ولی این صوت کمی به اصطلاح تو دماغی است. کاسه صوتی این ساز از چوب درخت توت است که با برش‌های از عاج تزیین شده است.
معمولاً از زیر شیطانک کمانچه تا زیر دهانه کاسه در کمانچه‌های پشت بسته ۲۸/۵ و در کمانچه‌های پشت باز ۳۱ سانتی متر میباشد که این اندازه ها در کمانچه‌های نقاط مختلف کشور نسبی هستند.
ترکیب صدایی کمانچه آن را از نوع سازهای زیر صدا قرار داده البته در کمانچه‌های آلتو یت باس صدا نسبتاً یک اکتاو بم تر است. در قدیم کمانچه را ستار پارسی می‌گفته‌اند. چوب مورد استفاده برای ساخت کمانچه معمولا از نوع درخت افرا یا گردو میباشد.
با حرکت انگشتان روی ساز و به کمک آرشه صدای دلنوازی از آن به گوش میرسد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که با ظهور ویولن این ساز به انزوا کشیده است و استفاده از آن کمرنگ‌تر شده است، اما به دلیل وسعت گسترده و خاص صدای این ساز، هنوز هم جایگاه اصیل خود را میان ساز های کهن ایرانی حفظ کرده است.
اجزای کمانچه عبارتند از:
کاسه کمانچه
کاسه طنینی به صورت توخالی که در سطح بالایی آن دهانه‌ای باز وجود دارد. کاسه‌های کروی که به صورت یک کره کاملا توخالی، از چوب درخت توت و به صورت دو تکه‌ای ساخته میشود.
کاسه‌های مخروطی که به صورت مخروط و پشت باز هستند. این نوع کاسه ها بیشتر در قسمت غربی ایران رواج دارند و صدایی پر قدرت و طنین انداز دارند. اغلب سه سیم دارند، اما نوع چهار سیم آن نیز پیدا میشود.
پوست
بر روی کاسه قرار می گیرد و از پوست شکم آهو،بز و…میباشد.
خرک
از جنس چوب یا استخوان ساخته میشود و شیارهای کم عمق روی خرک فاصله بین سیم ها را ثابت نگه می‌دارد.
سیم
در گذشته دارای سه سیم بوده، ولی امروزه به تبعیت از ویولن تعداد آن به چهار رسیده است.
دسته
از جنس چوب گردو است و لوله توپری که یک طرف آن به کاسه و سمت دیگر آن به سرپنجه متصل است.
سر پنجه
در ابتدای طول دسته قرار می‌گیرد. سطح رویی آن توخالی است و در دو طرف خود چهارگوشی به صورت زوج دارد.
پایه
میله‌ای باریک که در هنگام نوازندگی یک سر آن به انتهای کاسه وصل میشود.
آرشه
میله‌ای چوبی است که به دو سمت آن دسته‌ای باریک از موی اسب متصل شده است. برای آنکه صدا مناسب‌تر به هنگام تماس دسته مو با سیم به گوش برسد، از نوعی صمغ به نام کلیفون استفاده میشود.
کمانچه را چطور کوک می‌کنند؟
تفاوت کمانچه آذری و لری (ایرانی)
ساز کمانچه را معمولا با دو کوک چپ و راست کوک می‌کنند؛ چپ کوک معمولاً برای همراهی با خوانندگان زیر صدا (عمدتاً خانمها) و راست کوک معمولاً برای همراهی و جواب آواز بم صداها (عمدتاً آقایان). البته تمامی مطالب گفته شده نسبی می‌باشند و به شکل صد درصدی قابل تعمیم نیستند.
مثلاً در بعضی نقاط ایران ممکن است طول دسته کمانچه به ۳۵ سانت هم برسد.این ساز علاوه بر شکم، دسته و سر در انتهای تحتانی ساز پایه ای نیز دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می گیرد.
شکم ساز کروی و مجوف است که مقطع نسبته کوچکی از آن در جلوبه دهانه ای اختصاص یافته و روی دهانه پوست کشیده شده و بر روی پوست، خرکی آن تقریبا شبیه به خرک تار و نه کاملا عمود بر سیم ها قرار گرفته است.
دسته ساز در واقع لوله‌ای توپر و به طور نامحسوس به شکل مخروط وارونه خراطی شده است.انتهای بالائی این لوله مجوف شده و در طرف جلو شکاف دارد که نقش جعبه گوشی ها را می یابد، دسته فاقد «دستان» است.
سر ساز متشکل است از جعبه گوشی‌ها که در طرف آن هر یک دو گوشی کار گذارده شده و یک «قبه»که در بالای جعبه قرار گرفته است. سر در واقع ادامه خراطی شده دسته است طول ساز از ته پایه سر قبه حدود ۸۰ سانتیمتر است.
کمانچه امروزی دارای چهار سیم است و کوک (یا نسبت فاصله سیم ها به یکدیگر) دردستگاهای مختلف موسیقی ایران تفاوت می‌کند.
معمول‌ترین کوک این است که سیم های اول و دوم، نسبت به هم فاصله «چهارم»(یا «پنجم ») داشته، سیم سوم یک اکتاو بم تر از سیم اول، و سیم چهارم یک اکتاو بم تر از سیم دوم باشد.
طرز نواختن کمانچه به چه صورت است؟
تفاوت کمانچه آذری و کمانجه لری (ایرانی)
نوازنده ساز در حالت نشسته پایه کمانچه را روی زمین یا روی زانو قرار می دهد و در صورتی که پایه ساز نوک تیز باشد آن را روی زمین می گذارند.
در این صورت نوازنده روی زمین می‌نشیند و اگر پایه به شکلی باشد که نشود، نوازنده روی صندلی نیز می تواند بنشیند و پایه ساز را روی ران، نزدیک زانو قرار می دهد. در هر دو حالت، ساز در موقع اجرا کمی حول محور خود می چرخد و همین عمل تماس آرشه را با سیم ها آسانتر می سازد.
نوازنده ساز را به طور قائم به دست چپ می‌گیرد و انگشتان همان دست را روی سیم‌ها در طول دسته می‌لغزاند و آرشه را به دست راست گرفته به سیم ها تماس می دهد. این ساز نقش تکنواز و هم‌نواز، هر دو را به خوبی می تواند اجرا کند.
ساختار آرشه به چه شکل است؟
موی آن محکم و کشیده نیست و نوازنده انگشتان دست راست خود را زیر موها انداخته و آن را می کشد تا عمل آرشه کشی میسر گردد.
تفاوت کمانچه آذری و لری در چیست؟
تفاوت کمانچه آذری و لری (ایرانی)
تفاوت در ساختار ساز که در نهایت در کنار تفاوت در شیوهٔ نوازندگی، باعث تفاوت اساسی سونوریتهٔ کمانچه آذری با کمانچه لری (ایرانی) میشود.
اساسا کمانچه آذری کاسه هایی کاملا متفاوت از کمانچه لری یا ایرانی دارند. یعنی در نوع لری اندکی بزرگتر و پهن تر و قطر دهانه ی آن بیشتر است.
تفاوت بعدی که به آن اشاره شد تفاوت در شیوه نوازندگی کمانچه آذری با کمانچه لری (ایرانی) ست که به به تفاوت‌های صدادهی موسیقی ایرانی و آذری برمی‌گردد.
کمانچه نوازان آذری صدایی را از این ساز استخراج می‌کنند که متناسب با لهجه آذری و موسیقی آذری است. بعضا دورتر از خرک آرشه می‌کشند و نوع تحریرها و شیوهٔ اجرا در راستای لهجه و بافت موسیقی آذری است.
با همه این اوصاف در هر دو شکل، ماهیت کمانچه بودن این ساز ثابت است و اساسا موسیقی آذری منشعب از موسیقی ایرانی است و ساختار و نام تمام الحان و دستگاه ها و آوازها و گوشه‌های آن نیز برگرفته و مشابه موسیقی ایرانی است.
این موسیقی با لهجه و طراوت خاص فرهنگ آذری در هم آمیخته و بسیار زیبا و دلنشین است. کمانچه لری (ایرانی) در دو شکل کاسه پشت بسته و مدور و کاسه پشت باز و مخروطی شکل ساخته میشود و صدادهی و سونوریته آن کاملا ایرانی و در راستای موسیقی ایران زمین است.
کمانچه در دیگر نقاط جهان
مردم ترکمن کمانچه را از کاسه‌ای بسیار کوچک می‌سازند که اغلب از پوست درخت گردو ساخته شده است. در عربی به این ساز کمنجه گفته میشود که بسیار معروف و محبوب میباشد.
در هنگام خرید کمانچه به چه نکاتی باید دقت کرد؟
تفاوت کمانچه آذری و لری (ایرانی)
- جنس چوبی را که ساز از آن ساخته شده است، بررسی کنید و از مرغوب بودن آن اطمینان حاصل کنید.
- میان دسته و ساز باید تعادل برقرار باشد.
- تراش یک دست فوق العاده مهم است. صافی و یکنواختی دسته ساز نشان از مرغوب بودن آن می‌دهد.
- جنس سیم‌ها را به دقت بررسی کنید.
- قیمت کمانچه ارتباط مستقیمی با موارد بالا که گفته شد دارد.
درباره دلشاد موزیک
دلشاد موزیک به عنوان اولین فروشگاه لوازم موسیقی در ایران فعالیت خود را با هدف ارائه انواع ادوات موسیقی و لوازم جانبی از سال ۱۳۲۵ شروع کرده است.از اهداف فروشگاه تامین انواع سازهای ایرانی، خارجی و لوازم جانبی مربوط به سازها بوده که شامل جزئی ترین و کوچکترین قطعات تا بزرگترین لوازم جانبی است.
فروشگاه ما همه روزه با ارسال لوازم و ادوات موسیقی از طریق باربری های مجاز و معتبر به همه نقاط ایران و حتی خارج از کشور آماده ارائه خدمات به اساتید، آموزشگاه های شهرهای مختلف و فروشگاه های موسیقی می باشد.
برای مشاوره و خرید آنلاین با شماره ۳۳۹۳۸۴۸۷-۰۲۱ تماس بگیرید.
درود و عرض ادب و احترام
من سازنده کمانچه های حرفه ای و کلکسیونی هستم با بیش از سی و اندی سال تجربه با گارانتی مادام العمر ساز …در هنگام خرید کمانچه و یا هر سازی دیگری باید از کارشناس خبره و حتما حتما حتما با صداقت و با اخلاق که با فروشنده ها و سازنده ها زد و بند ندارند کمک گرفت
مسائل بسیار ریز و جزعی وجود دارد که فقط یک کارشناس خبره آنها را متوجه میشود صنعت ساخت ساز و مواد استفاده شده و چوب بکار رفته در ساخت ساز بسیار بسیار مهم است و روی قیمت ساز هم بسیار تاثیر گذار هست …
مقایسه قیمت کمانچه ممتاز و کلکسیونی و کاملا حرفه ای با کمانچه دانش آموزی مثل مقایسه اتوموبیل پراید است با بنز و بی ام و و تویوتا و غیره …..
ساخت یک کمانچه ممتاز حداقل دو ماه یا چهار صد نفر ساعت و گاه بیشتر زمان و وقت می‌برد اما ساخت یک کمانچه داش آموزی معمولی نهایتا یک هفته یا شصت نفر ساعت….
ساز بد می‌تواند ذوق و علاقه هنرجو را کاملا از بین ببرد کور کند و از بین ببرد برای همین باید در نظر داشت که برای یک هنرجو نباید ساز بی کیفیت خرید چون می‌تواند او را از ادامه مایوس کند و حتی به یادگیری اش ضربه اساسی بزند …….
.
امروزه بیشتر مردم برای خرید یک گوشی که قرار است نهایتا سه چهار سال بر ایشان کار کند و بعد از آن دور انداخته میشود حداقل پانزده تا بیست میلیون تومان هزینه می‌کنند .. اما برای خرید یک ساز خوب که قرار است یک عمر کار کند و بعد از خرید و سالها استفاده نه تنها ارزشش را از دست نمی‌دهد بلکه با ارزش تر هم میشود حاضر نیستند چندان هزینه کنند و این اشتباه بزرگی است که اکثرا در موقع خرید ساز میکنتد و سعی نمی کنند لاقل اگر ساز حرفه ای تهیه نمیکنند لا اقل سازی تهیه کنند که از هر نطر قابل قبول باشد و استاندارهای یک ساز متوسط را دارا باشد